Migotanie wyobraźni: ponowne odkrycie zaginionego miasta Syrii - wystawa w British Museum

Do 14 lutego 2019 roku trwała w British Museum wystawa "Migotanie wyobraźni: ponowne odkrycie zaginionego miasta w Syrii". Chodzi mianowicie o biblijną Niniwę. Próby jej zlokalizowania oraz inspirowane sztuką starożytnego miasta obrazy i sztuka użytkowa zaowocowały swoistą modą na ów egzotyczny świat. Szczególnie odkrycia Austena Henry'ego Layarda, którego książka o Niniwie stała się prawdziwą sensacją. O tym wszystkim dowiadujemy się z wpisu kuratorki wystawy, Carine Harmand, na blogu Muzeum Brytyjskiego. Zachęcam do lektury.

Widok Kopców Niniwy ze Wschodu z Mosulem w oddali (Frank Cooper)

Dzięki swoim wspaniałym pałacom, olbrzymim bibliotekom i bujnym ogrodom, Niniwa była jednym z najważniejszych miast starożytnego świata. Kurator projektu wystawy Carine Harmand bada dziewiętnastowieczne dążenie do zlokalizowania i odkrycia tego wielkiego zaginionego miasta…Wystawa Muzeum Brytyjskiego bada życie ostatniego wielkiego króla Asyrii, Ashurbanipala. Potężny władca rządził wówczas największym imperium na ziemi, ale w ciągu kilku dziesięcioleci po jego śmierci imperium upadło, a stolica została spalona do gołej ziemi.

George Woolliscroft Rhead po Ford Madox Brown, Śmierć Sardanapala, 1890

Od czasów starożytnych pisarze spekulowali na temat upadku Asyrii. Źródła greckie i rzymskie mówią o ekstrawaganckim samobójstwie ostatniego króla Sardanapala (uważanego przez niektórych za Ashurbanipala), otoczonego złotem i konkubinami. Stary Testament opisuje unicestwienie miasta przez Boski gniew, a od średniowiecza zainteresowanie dowodami biblijnymi zmotywowało podróżnych i geografów do próby zlokalizowania miasta.

Jednak dopiero w połowie XIX wieku lokalizacja Niniwy - niedaleko Mosulu w północnym Iraku - została potwierdzona.

Nacjonalistyczna rywalizacja

W tym czasie region Mosul był częścią Imperium Osmańskiego. Francja i Wielka Brytania miały konsulat w Mosulu i imperialną rywalizację między obydwoma krajami, a także ich polityczne zainteresowanie regionem, napędzające pionierskie wykopaliska archeologiczne.

Prawdopodobnie George Scharf (1820–1895), Layard i Rassam w pracy w Nimrud, c. 1850–60, litografia ręcznie kolorowana na płótnie

Wykopaliska rozpoczęły się w 1842 roku, kiedy francuski konsul Paul Émile Botta, na zlecenie Muzeum Luwr, zaczął kopać w miejscu Khorsabad, gdzie odkrył miasto zbudowane przez asyryjskiego króla Sargona II. Wyniki badań wykopaliskowych opublikowano pod tytułem "Zabytki Niniwy", ponieważ Botta błędnie wierzył, że znalazł słynne starożytne miasto.

Te odkrycia przyciągnęły uwagę Austena Henry'ego Layarda, młodego brytyjskiego odkrywcy, który pracował jako asystent brytyjskiego ambasadora w Konstantynopolu. Layard przekonał ambasadora do osobistego sfinansowania wykopalisk w miejscu Nimrud. Od 1845 r. Layard z nieocenioną pomocą Hormuzda Rassama, archeologa z Mosulu i jego zespołu, rozpoczął wykopaliska w Nimrud. Wkrótce odkryli monumentalne skrzydlate byki i lwy, które flankowały bramy pałacu asyryjskiego.

Podekscytowany tymi odkryciami rząd brytyjski, za pośrednictwem British Museum, przejął rolę sponsora i w roku 1847 Layard przeniósł się na kopiec Kuyunjik, po drugiej stronie rzeki Tygrys przed Mosulem. To tam w końcu odkopał legendarne miasto Niniwa.

Frederick Charles Cooper. Rysunek przedstawiający skrzydlate byki znalezione przez Layarda w Nimrud. Akwarela na papierze, połowa XIX wieku.

Brytyjski ambasador w Konstantynopolu chciał zobaczyć rzeźby asyryjskie wystawione w Wielkiej Brytanii i uzyskał zezwolenie od rządu osmańskiego na eksport niektórych znalezisk do Londynu, podczas gdy inne znaleziska pozostały na miejscu w Iraku. Rzeźby, które przybyły do ​​Wielkiej Brytanii, dały British Museum kolekcję, która może rywalizować z Luwrem we Francji.

Portret sir Austena Henry'ego Layarda w stroju Bakhtiari. Akwarela złocona, 1843.

Rywalizacja między dwoma imperialnymi państwami rozgrywała się nawet na poziomie rządzących. Królowa Wiktoria zamówiła biżuterię inspirowaną asyryjskimi płaskorzeźbami na państwową wizytę w 1855 Exposition Universelle w Paryżu. „Turkusowa i genialna broszka Niniwy” została wykonana z tej okazji i prawdopodobnie została zaoferowana francuskiej cesarzowej Eugenie, aby podkreślić rolę Wielkiej Brytanii w „ponownym odkryciu” Asyrii.

Asyryjska sensacja w Anglii

Austen Henry Layard opublikował w 1849 r. swoje odkrycia w dwutomowej książce "Niniwa i jej pozostałości" Starannie podkreślając powiązanie między Niniwą a Biblią oraz tocząc narrację w opowieściach o przygodach i eksploracji na Bliskim Wschodzie, książka stała się bestsellerem w wiktoriańskiej Anglii. W ciągu pierwszych czterech lat sprzedano 20 000 egzemplarzy. Krótsza i tańsza wersja książki została później wyprodukowana dla szerszej dystrybucji.

 Layard's Nineveh, skrócona w 1858 r., Murray's Reading for the Rail

Sukces książki Layarda przekonał rząd brytyjski do przeznaczenia środków na transport skrzydlatych byków i skrzydlatych lwów do Londynu, który siedział w skrzyniach w porcie Basra w południowym Iraku. Ich przybycie i wstępny pokaz w holu wejściowym British Museum zostały szeroko nagłośnione w popularnej prasie, takiej jak "Illustrated London News".

Przybycie rzeźb asyryjskich w British Museum, The Illustrated London News, 28 lutego 1852 r.

Wykopaliska tych asyryjskich miast ujawniły ludziom żyjącym w XIX wieku zupełnie nową cywilizację, a w Anglii Layard i jego współpracownicy głosili popularne publiczne wykłady na temat rzeźb asyryjskich.

George Scharf, Autoportret wykładów George'a Scharfa. Grafit na papierze, 1852

Kiedy Wielka Wystawa w Crystal Palace w 1854 roku została przeniesiona do Sydenham Hill, obejmowała dwór Nineveh. Składał się z jaskrawo pomalowanych odlewów płaskorzeźb z Khorsabadu, Niniwy i Nimrud. Chociaż dyrektorzy Pałacu Kryształowego nie byli zbyt entuzjastycznie nastawieni do wystawiania sztuki asyryjskiej, sąd w Niniwie spotkał się z podziwem wszystkich.

Fasada dworu Nineveh w Crystal Palace, Sydenham Hill, Londyn, około 1859 roku.

© Historic England Archive

Popularność tematu wśród artystów: odrodzenie asyryjskie

Badania pana Layarda nie tylko sprawiły, że Asyria stała się przedmiotem zainteresowania uznawanych antykwariatów, ale faktycznie wprowadziła na nią modę… Każdy zna formę parasola monarchy asyryjskiego, a moda królewskiej korony Niniwy jest równie znana jak wzór ostatniej nowej paryskiej maski.

Odkrycia miały także duży wpływ na sztukę w Wielkiej Brytanii. Artyści i projektanci zaczęli kopiować szczegóły z rzeźb asyryjskich w poszukiwaniu inspiracji i historycznej dokładności. Wiersz Lorda Byrona „Sardanapalus” napisany został przed odkryciami. Dekoracje i kostiumy na obrazach były jednak sumiennie kopiowane z ilustracji w publikacjach Layarda.

Eugène Delacroix (1798–1863), Śmierć Sardanapala. olej na płótnie, 1827

Motywy asyryjskie, postrzegane jako namacalny dowód prawdziwości zapisów Starego Testamentu, były również używane do zilustrowania biblijnych opowieści. Arthur Murch, artysta mieszkający po drugiej stronie ulicy, przy której mieści się  British Museum, produkował ilustracje do Biblii, bezpośrednio inspirowany wystawami w muzeum.

Arthur Murch, Lot Adrammelech, w Galerii Biblii Dalzielsa, 1860

Asyryjskie rzeźby również trafiły do ​​Francji - do muzeum w Luwrze, ale tylko w Anglii styl asyryjski spotkał się z tak wielką popularnością. W tym czasie British Museum sprzedawało odlewy rzeźb prezentowanych w ich galeriach, ale były one ograniczone do przykładów grecko-rzymskich. Firmy prywatne szybko zareagowały na publiczne zapotrzebowanie na pamiątki asyryjskie.

Grupa przedmiotów porcelanowych w stylu asyryjskim autorstwa Copelanda i Garretta. 1868-1893

Jubilerzy wyprodukowali kawałki ozdobione scenami i motywami zaczerpniętymi z rzeźb asyryjskich. Najbardziej popularne okazały się skrzydlate byki i lwy, polowania na lwy i skrzydlate gatunki.

Bransoletka ozdobiona scenąmi polowania na lwa asyryjskiego autorstwa Backes & Strauss Ltd.
 Złoto i emalia, 1872

W 1872 roku tłumaczenie George'a Smitha, który opowiadał historię podobną do wielkiego potopu z Biblii, spowodowało nowe zainteresowanie  asyryjskimi stylami. Popularna stała się zwłaszcza biżuteria - wyprodukowano wówczas wiele pięknie emaliowanych sztuk złota.

Portret Lady de Trafford w kostiumie Semiramidy, królowej Asyrii.
 Zdjęcie zrobione w Devonshire House Fancy Dress Ball, 2 lipca 1897 roku.

Starożytne wzory asyryjskie były używane  nawet na najwspanialszych wiktoriańskich imprezach. Fancy dress balls były modne w arystokratycznych kręgach wiktoriańskich. Jedną z najbardziej znanych była gra Devonshire House w 1897 r., w której goście mieli się przebierać w postaci z portretów historycznych. Lady de Trafford z dumą pokazała wtedy suknię ozdobioną asyryjskimi motywami kwiatowymi, uosabiając asyryjską legendarną królową Semiramidę. Niewiele wówczas wiedziano o asyryjskich królewskich sukniach, więc postać taka jak Semiramida była okazją do popisania się wyobraźnią dla twórcy kostiumów.

Prace wykopaliskowe kontynuowano w Mezopotamii od XIX wieku, jednak to powszechne zainteresowanie motywami asyryjskimi w sztuce trwało w Wielkiej Brytanii przez jedno pokolenie. Na początku XX wieku odrodzenie asyryjskie zaczęło słabnąć, prawdopodobnie przyćmione przez szeroko opisywane, sensacyjne odkrycie grobowca Tutanchamona w 1922 roku przez angielskiego archeologa Howarda Cartera.

Carine Harmand, kurator projektu Bliski Wschód
Ilustracje - British Museum

Wystawa trwała do 14 lutego 2019 r.