Rozważania o biblijnych źródłach słowa „błogosławieństwo"

Powtarzając „od zawsze” słowa modlitwy „Zdrowaś Mario” nie zastanawiamy się już na ogół nad ich sensem. Aby tego sensu dociec, pragnę pochylić się nad kluczowym słowem zdania, które jest cytatem z Ewangelii Św.  Łukasza, a mianowicie nad „Jesteś błogosławiona”. Cóż to bowiem znaczy „być błogosławionym”?

Łukasz Cranach, Madonna pod Jodłami

To piękne słowo kojarzy się najpierw z macierzyństwem („być w błogosławionym stanie”). Jednak biblijne konteksty pozwalają nam ujrzeć je w całym jego bogactwie i pięknie. Przyznaję, że najsilniejszym impulsem, który skłonił mnie do podjęcia tego tematu, była potrzeba głębszego spojrzenia, a także sama sposobność obcowania ze słowem. Błogosławieństwem jest już bowiem samo obcowanie z „błogosławieństwem”….

Znaczenie słowa „błogosławieństwo” i pokrewnych

      W języku hebrajskim istnieje jeden rdzeń słowotwórczy, który służy określeniu wszystkich form tego słowa: brk.
Błogosławieństwo, będąc równocześnie darem komuś ofiarowanym, czynnością ofiarowania i określeniem daru – jest w hebrajszczyźnie przedstawione za pomocą rzeczownika „beraka” (אֱלֹהִים וְכִי), czasownika „barek” i przymiotnika  „baruk”.
I tak rzeczownik „beraka” (אֱלֹהִים וְכִי) oznacza „prezent”, ale wyraża też ideę spotkania z drugim człowiekiem.
       Gdy powracający i skruszony Jakub składa dary swemu starszemu bratu Ezawowi, to są one znakiem woli pojednania i tak też zostają przyjęte: „Przyjmij więc dar mój, który dla ciebie przeznaczyłem; Bóg obdarzył mnie sowicie: mam wszystko!» (Rdz 33, 11). W oryginale zaś czytamy: „Bóg mnie obdarzył, gdyż tobie przekazałem moje błogosławieństwo”
Tym, kto błogosławi, jest najczęściej Bóg:
Rdz 24, 34-36 «Jestem sługą Abrahama. Pan w szczególny sposób błogosławił memu panu, toteż stał się on zamożny: dał mu owce, woły, srebro, złoto, niewolników, niewolnice, wielbłądy i osły. Żona zaś pana mego, Sara, urodziła panu memu w podeszłym swym wieku syna.
       Ale i człowiek odważa się błogosławić Boga, a takie błogosławieństwo jest w swej istocie dziękczynieniem:
Ps 16,7 Błogosławię Pana, który dał mi rozsądek,
    bo nawet nocami upomina mnie serce.
Ps 100, 4 Wstępujcie w Jego bramy wśród dziękczynienia,
    wśród hymnów w Jego przedsionki;
    chwalcie Go i błogosławcie Jego imię!
Ps 103, 1-2 Błogosław (בָּרְכִי), duszo moja, Pana,
    i całe moje wnętrze - święte imię Jego!
   Błogosław, duszo moja, Pana,
    i nie zapominaj o wszystkich Jego dobrodziejstwach!

         Jest także błogosławieństwo odpowiedzią człowieka na objawienie Boga:
Rdz 24, 27 „«Niech będzie błogosławiony (בָּרוּךְ) Pan, Bóg mego pana Abrahama, który nie omieszkał okazać łaskawości swej i wierność memu panu, ponieważ prowadził mnie w drodze do domu krewnych mojego pana!»
W  przypadku człowieka bowiem „błogosławić Boga” nie oznacza  dawać Mu cokolwiek ze swego bogactwa, ale świadczy o tym, że człowiek dał się unieść porywowi objawienia, co publicznie głosi światu. Jest to zatem rodzaj wyznania wiary.
     Błogosławi  także człowiek drugiego człowieka (np. ojciec syna, jak to było w przypadku Izaaka i Jakuba – Rdz 27, 26-29).
     Jednak najmocniejszą formą tego słowa – taką, która wyraża ideę błogosławieństwa, jest imiesłów baruk (בָּרוּךְ). To błogosławieństwo Boże czyni obdarzoną nim osobę źródłem promieniowania. Osoba błogosławiona promieniuje bowiem niewyczerpaną Bożą dobrocią. Taką była Jael, Judyta, a przede wszystkim Maryja.  Błogosławieni przez Boga stają się Jego objawieniem.

Słów parę o błogosławieństwie w perspektywie historycznej

      Błogosławieństwo pojawi się już na początku Księgi Rodzaju, kiedy to Bóg błogosławi pierwszym ludziom:
„Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz,  na obraz Boży go stworzył:
 stworzył mężczyznę i niewiastę. Po czym Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: «Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną; abyście panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi».( Rdz 1, 27-28)
W błogosławieństwie tym wyraża Bóg swoją miłość i troskę o człowieka. Otacza swoim słowem człowieka niczym bezpiecznym kokonem. Dodajmy też, że błogosławieństwo to nigdy nie zostaje człowiekowi odebrane, choć przekracza on Boski zakaz. Przeklęty zostaje tylko wąż.
        Ponownie błogosławi Bóg ludzi po potopie, mówiąc do Noego i jego synów:
Rdz 9, 1-3  «Bądźcie płodni i mnóżcie się, abyście zaludnili ziemię. Wszelkie zaś zwierzę na ziemi i wszelkie ptactwo powietrzne niechaj się was boi i lęka. Wszystko, co się porusza na ziemi i wszystkie ryby morskie zostały oddane wam we władanie. Wszystko, co się porusza i żyje, jest przeznaczone dla was na pokarm, tak jak rośliny zielone, daję wam wszystko.
Wtedy też zawiera Bóg z człowiekiem przymierze. Dzieje tego przymierza odnajdziemy następnie w historii Abrahama i całego Izraela – narodu wybranego, by przezeń błogosławieństwo otrzymały ludy na całej ziemi:
Rdz 12,3 Będę błogosławił tym, którzy ciebie błogosławić będą,  a tym, którzy tobie będą złorzeczyli, i ja będę złorzeczył.  Przez ciebie będą otrzymywały błogosławieństwo ludy całej ziemi». 
W tym błogosławieństwie zawiera się już obietnica zbawienia, która się spełni w Jezusie Chrystusie, Synu Maryi.
 
 

Błogosławieństwo w Jezusie Chrystusie, czyli Nowy Testament

       Cały Nowy Testament  jest błogosławieństwem doskonałym, otrzymanym od Boga i do Niego odesłanym. A jednak w  Ewangeliach jest tylko jedno błogosławieństwo odnoszące się do Jezusa: „Błogosławiony Ten, który przychodzi w imię Pańskie!”(Mt 21, 9). Jest okrzyk, który wznosi tłum witający Jezusa przy wjeździe do Jerozolimy. Nikt nie stanowi tak doskonałego obrazu istoty błogosławionej jak Syn Człowieczy. Jego błogosławieństwa mają też szczególną moc: błogosławiąc rozmnaża chleb i ryby, karmiąc nimi tłumy. Jego błogosławieństwo chleba i wina ustanawia Eucharystię. Błogosławieństwa wypowiadane przez Jezusa są kluczem do zrozumienia Jego całego orędzia (Mt 5, 3-12; Łk 6, 2-23).
W Nim błogosławieństwo znajduje doskonale wypełnienie: najwspanialszy dar Ojca i zarazem najcenniejszy dar Syna, „który swoje życie dał, abyśmy mieli życie wieczne”. Jest to zarazem pełnia naszej wdzięczności, złączonej z Jego dziękczynieniem. Jest to dar płodności, tajemnica życia i jedności.
„Niech będzie błogosławiony Bóg i Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa, - pisze w Liście do Efezjan św. Paweł - On napełnił nas wszelkim błogosławieństwem duchowym na wyżynach niebieskich - w Chrystusie. (Ef 1,3).
Ostatnim czynem Jezusa jest błogosławieństwo pozostawione Kościołowi:
„Potem wyprowadził ich ku Betanii i podniósłszy ręce błogosławił ich. A kiedy ich błogosławił, rozstał się z nimi i został uniesiony do nieba”. (Łk 24, 50)
   Błogosławieństwo Boga w pełnym znaczeniu to Duch Święty Boga. Główne tematy występujące w błogosławieństwach: odradzająca woda, narodziny, życie, płodność, pełnia, pokój, radość, wspólnota serc – to również dary Ducha Św.

Błogosławieństwo w Ewangelii św. Łukasza, scena Nawiedzenia

Nawiedzenie św. Elżbiety Rogiera van der Weydena, ok. 1435-40 Lipsk, Museum der bildenden Künste

       Słowo „błogosławiony” powtarza się u Łukasza 11 razy. W samej tylko perykopie o Nawiedzeniu powtarza się ono trzykrotnie: „Błogosławiona jesteś między niewiastami”, „błogosławiony jest owoc  Twego łona”, „błogosławiona jesteś, któraś uwierzyła”, przy czym w greckim oryginale odnajdziemy tu inne słowo: και μακαρια – „i szczęśliwa”.
      Pozdrowienie skierowane do Elżbiety sprawiło, że poruszyło się dziecko w jej łonie, co jest oznaką radości, którą wywołuje spotkanie z przyszłym Zbawicielem. Napełnienie Elżbiety Duchem Świętym sprawia, że Elżbieta zaczyna prorokować. Interpretuje mianowicie znak dany w jej łonie jako wskazujący na Chrystusa. „Ze względu na Niego Maryja pełna łaski (gr. κεχαριτωμενη- kecharitomenē) – pisze Langkammer - otrzymuje obecnie tytuł „wielce błogosławiona” (gr. ευλογημενη –eulogēmenē).  Tytuł ten otrzymuje także dziecko, przysługuje on bowiem w NT tylko Bogu. Tytuł ten oznacza zatem, że nie ma wśród niewiast drugiej takiej, która poczęła Syna Bożego”.
„A skądże mi to, że Matka mojego Pana przychodzi do mnie?” – to pytanie, które zawiera również proroctwo: Tytuł „Kyrios” na równi z tytułem „Syn Boży” jest najważniejszym określeniem godnościowym.
        Z powyższych rozważań wynika, że zanim przejdziemy długi proces uważnego przyglądania się słowom: „błogosławić”/”błogosławiony”  i ich pochodnym, nie mamy na ogół świadomości, jakie bogactwo się w nich zawiera. Począwszy od sceny w Ks. Rodzaju, kiedy  Bóg błogosławi pierwszym ludziom, a skończywszy na scenie Nawiedzenia, kiedy to rajskie błogosławieństwo spełnia się w całej swej doskonałości… Pomiędzy nimi zaś - rozliczne odcienie i barwy: dziękczynienie, dar, szczęście…
   Zawsze jest to rodzaj miłosnego wyznania, które Bóg czyni człowiekowi, na które ten - na swą ludzką miarę - odpowiada, a co znajduje kulminację w Osobie Najświętszej Maryi Panny -  „wielce błogosławionej.”

Powyższa praca powstała podczas studiów biblijnych na Wydziale Teologicznym we Wrocławiu, w 2007 roku.