Fotograficzna opowieść o kobietach w przemyśle w Muzeum Śląskim

W Muzeum Śląskim w Katowicach 6 września została otwarta czasowa wystawa „Zakazy, wykluczenia, przesądy. Fotograficzna opowieść o kobietach w przemyśle”. Ekspozycja jest prezentowana na poziomie -2 w budynku głównym muzeum przy ul. Dobrowolskiego 1 w Katowicach do 29 grudnia.

Wystawa przybliża problem pracy kobiet w przemyśle w ostatnich 150 latach, temat pozornie wszystkim znany i przez to poddany silnej stereotypizacji. Przedstawia sprawy związane z rolą kobiet we wczesnym przemyśle włókienniczym i górnictwie, obrazuje ich rosnący udział w coraz nowocześniejszej produkcji przemysłowej, podkreśla problemy, z którymi musiały się mierzyć na przestrzeni wieków. Tytułowe wykluczenie, zakaz pracy i niechęć społeczna względem ich obecności w zakładach przemysłowych były bowiem wszechobecne.

Kobiety w przemyśle w dobie rewolucji przemysłowej

Pracownice fabryki samolotów wykańczają pleksiglasowe nosy bombowców Douglas A-20 w Long Beach w
Kaliforni, USA, październik 1942, fot. US National Archives, fotograf Amerykańskiego Biura Informacji Wojennej

Kobiety w XIX-wiecznych konserwatywnych społeczeństwach były niechętnie widziane w jakiejkolwiek pracy. Większość zawodów była zdominowana przez mężczyzn. Młoda kobieta miała wybór bardzo ograniczony i zazwyczaj wymuszony sytuacją materialną, tzn. musiała pracować tam, gdzie chciano jej cokolwiek zaoferować. Wyjątkiem były dwie branże, które po rewolucji przemysłowej dały zatrudnienie ogromnej liczbie pracowników – także kobiet: włókiennictwo i górnictwo, zarówno węglowe, jak i kruszcowe.

I wojna światowa

Siostry Edith i Emma Faulstich przy maszynach w tkalni jedwabiu Stearns w Williamsport
w Stanie Pensylwania, USA, początek XX w. , Lycoming County Historical Society, fotograf nieznany

Tkaczki i pracownice sortowni węgla w kopalniach przez długi czas były jedynymi kobietami zatrudnionymi w przemyśle. I długo nic by się nie zmieniło, gdyby nie I wojna światowa. Jej wybuch dotknął wszystkie dziedziny życia społecznego walczących państw, sprawił, że kobiety zaczęto postrzegać jako siłę roboczą. Gospodarka obydwu stron konfliktu – państw sprzymierzonych i państw centralnych – potrzebowała nowych pracowników, by udźwignąć ciężar wojny. Miliony mężczyzn powołano do wojska i wysłano na front, decydenci polityczni nie mieli więc wyjścia – powszechne zatrudnienie kobiet w przemyśle było koniecznością.

Okres międzywojenny

Pracownice sortowni kopalni węgla kamiennego w Wigan, Anglia, w studiu
fotograficznym, 887 r. National Coal Mining Museum for England, Herbert Wragg

Zatrudnienie kobiet w przemyśle kończyło się w przeważającej części wraz z powrotem weteranów z frontu do domu. Często zwalniane były z dnia na dzień, co przyjmowały z gniewem i rozczarowaniem. Wielka Wojna nie przyniosła rewolucyjnych zmian w sytuacji zawodowej kobiet – nie zagwarantowała im miejsca w fabrykach. Musiały ustąpić miejsca mężczyznom. Wydobyła jednak sprawę zatrudnienia kobiet na światło dzienne, dokonał się przełom w pojmowaniu ich roli w społeczeństwie, a one same pokazały, że mogą wykonywać z powodzeniem prace tradycyjnie uważane za męskie.

 

II wojna światowa

Grupa kobiet podczas lekcji spawania w szkole zawodowej w Daytona Beach na Florydzie,
kwiecień 1942 r., US National Archives, Amerykańskie Biuro Informacji Wojennej

II wojna światowa przyniosła podobne konsekwencje jak poprzednia, ale na jeszcze większą skalę. Był to już konflikt totalny, wpływający na losy przede wszystkim ludności cywilnej. Państwa alianckie po raz kolejny zmobilizowały do pracy setki tysięcy kobiet, podobnie państwa Osi.

 

Industrializacja i równouprawnienie w powojennej Polsce

Anna Walentynowicz, spawarka, przodowniczka pracy i przyszła legenda Solidarności,
 w Stoczni im. Lenina, lata 50. XX w., Archiwum Państwowe w Gdańsku, autor nieznany

Polska od 1944 roku znajdowała się w sferze radzieckiej dominacji. Kraj, wyniszczony i cierpiący ogromny niedobór siły roboczej, został zmuszony do przyjęcia radzieckiego modelu rozwoju gospodarczego. Błyskawiczna industrializacja wymagała zaangażowania dziesiątek tysięcy dodatkowych rąk do pracy. Kobiety, w oficjalnej propagandzie stawiane na równi z mężczyznami, uzyskały możliwość pełnego zatrudnienia w przemyśle zarówno lekkim, jak i ciężkim.

Dziś obecność kobiet w hali produkcyjnej nie wzbudza sensacji. Pracują one praktycznie we wszystkich branżach przemysłu, na różnych stanowiskach i pod każdą szerokością geograficzną.

Ekspozycja w Muzeum Śląskim prezentuje cyfrowe reprodukcje fotografii ze zbiorów instytucji europejskich i amerykańskich, jak: Muzeum Śląskie w Katowicach, Imperial War Museums, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Archiwum Państwowe w Gdańsku, National Coal Mining Museum for England, United States Holocaust Memorial Museum i inne. Starannie wyselekcjonowane zdjęcia reprezentują praktycznie każdy typ fotografii – propagandową, dokumentalną, reporterską i artystyczną.

Kuratorem wystawy jest Mariusz Gąsior, kierownik Działu Fotografii Muzeum Śląskiego.

informacja prasowa