Joanna Stoga: Ciągle jestem „niedokończona” /wywiad/

Z Joanną Stogą – znaną wrocławską fotografką – rozmawiamy o przyjemnościach płynących z fotografowania muzyków podczas koncertów, ekwilibrystyce towarzyszącej robieniu zdjęć kwiatom w Ogrodzie Botanicznym, o tajemnicach powstawania powieści, a przede wszystkim o tym, że warto być w życiu "niedokończonym" i wiecznie poszukiwać...

Joanna Stoga, fot. Andrzej Olechnowski

Barbara Lekarczyk-Cisek: Widuję Panią od lat na koncertach w NFM-ie. Podczas gdy ja siedzę wygodnie w fotelu i słucham, Pani pojawia się w różnych miejscach widowni i utrwala coś tak pięknego i ulotnego jak muzyka. W jakiś sposób kojarzy mi się to z pięknym filmem szwedzkiego reżysera Jana Troella: „Uwiecznione chwile Marii Larsson”. Tytułowa bohaterka ma szczególną wrażliwość w odbiorze świata i w pewnym momencie – mimo niesprzyjających okoliczności życiowych – zaczyna fotografować, dając w ten sposób upust swojej wyobraźni i emocjom. A jak było w Pani przypadku?

Joanna Stoga: Raczej nie daje upustu własnym emocjom, bardziej szukam ich w tym, co widzę. Nie kreuję obrazu, jestem wyczulonym obserwatorem i dotyczy to każdego rodzaju fotografii, jaki uprawiam, również botanicznej. W wypadku fotografii koncertowej skupiam się na emocjach artystów, a te najłatwiej uchwycić, gdy ma się z muzykami dłuższy kontakt, na przykład podczas prób. W trakcie koncertu organizatorzy na ogół ograniczają obecność fotografów do pierwszych trzech utworów, co jest zrozumiałe przez wzgląd na komfort publiczności. Jednakże muzycy dopiero się wówczas rozkręcają i próbują nawiązać kontakt z widzami. Dlatego najlepsze zdjęcia powstają po tym czasie, a zwłaszcza w trakcie bisów. Oczywiście zdarzają się artyści na tyle świadomi siebie i tak charyzmatyczni, że już od pierwszych sekund przejmują władzę nad publicznością. Fotografowanie ich jest prawdziwą przyjemnością.

Przyznam, że podziwiam także Pani zdjęcia przyrody, bo mają klimat tajemnicy, a duże zbliżenia dają złudzenie bliskiego kontaktu… Poza tą „niemożliwą” bliskością, urokliwe jest też malarskie tło – takie swoiste sfumato. Skąd u Pani zapał do fotografowania kwiatów?

Myślę, że z ogrodu dziadków… Dorastałam w otoczeniu przyrody, była plenerem dla moich dziecięcych zabaw. Dziś jest miejscem, gdzie odpoczywam i szukam inspiracji. Natomiast malarskie tło jest efektem obiektywów, których używam. Portretując daną roślinę, staram się skupić na niej całą uwagę, reszta ma być dopełnieniem, nie przeszkadzać. Nieraz wymaga to ode mnie pewnej ekwilibrystyki, zwłaszcza gdy pracuję w Ogrodzie Botanicznym, gdzie prócz roślin widać towarzyszące im tabliczki z nazwami. Lubię pokazywać naturę jako przestrzeń pełną tajemnic, a tabliczki do tego nie pasują. Z tego też względu potrzebuję sporo czasu, by znaleźć odpowiedni kadr. Krążę wokół rośliny, oglądam ją pod wieloma kątami. To bardzo nieśpieszny rodzaj fotografii.

Koniec końców okazało się, że fotografowanie nie jest Pani wyłączną pasją, skoro zaczęła Pani także pisać. Dwa lata temu ukazała się debiutancka książka: "Las, pole, dwa sobole", składająca się z krótkich opowiadań, układających się jednakże w pewną całość. Na tym jednak Pani nie poprzestała, bo oto niedawno opublikowała sporych rozmiarów powieść pod zagadkowym tytułem "Słoń z Étretat"...

To prawda. Mogę nawet powiedzieć, że ostatnio więcej zaangażowania wkładam w pisanie, niż w fotografowanie, które jest już nie tylko moją pasją, lecz przede wszystkim zawodem. Mam wrażenie, że nigdy nie przestanę szukać dla siebie nowych form wyrazu. Coraz mocniej pociąga mnie na przykład malarstwo, którym zajmował się mój dziadek.

Dotąd zazdrościłam ludziom, którzy od dziecka wiedzieli, co chcą robić w życiu. Ja próbowałam wielu zawodów i zawsze zmieniałam je z pewnym poczuciem winy. Czułam żal, że wciąż jestem „niedokończona”. Dopiero ostatnio przestałam się tym zadręczać. Poczułam się wręcz usprawiedliwiona, gdy w swoim niedawnym wystąpieniu Olga Tokarczuk stwierdziła, że takie wieczne poszukiwanie siebie daje nam przestrzeń do nieustannego rozwoju.

A wracając do literatury, dodam może, że zawsze lubiłam zapisywać przemyślenia. Będąc w wieku szkolnym prowadziłam pamiętnik, pisałam wiersze... Wróciłam do tego, gdy poczułam, że fotografia nie wystarcza mi już jako sposób opowiadania o świecie.  

Wiesław Myśliwski, mój ulubiony pisarz, powiada, że pisze się po to, aby poznać samego siebie. Proces pisania jest więc bardzo trudny i żmudny. Czy pisząc swoją pierwszą powieść doświadczyła Pani podobnych przeżyć i przemyśleń?

Podczas pisania z pewnością wiele się o sobie dowiaduję, ale nie jest to moją główną motywacją. Odkąd pamiętam, tworzyłam w głowie różne historie. Mogę nawet powiedzieć, że żyję jednocześnie w trzech światach: tym realnym, tym, który znajduję w książkach i tym, który sobie wyobrażam. Naturalną konsekwencją była więc potrzeba spisania tych wymyślonych opowieści.

Sam proces jest rzeczywiście żmudny i wymaga kondycji długodystansowca, szczególnie w wypadku powieści. To jest zadanie rozpisane na długie miesiące, podczas których codziennie trzeba się mobilizować i zachowywać żelazną dyscyplinę. Nie jest to łatwe zadanie, gdy trzeba jeszcze godzić pasję z życiem rodzinnym i codziennymi obowiązkami. Mimo trudności,  nie potrafię już sobie wyobrazić życia bez pisania. Fascynuje mnie proces tworzenia i bywa, że daję mu się bez reszty pochłonąć.

Interesuje mnie Pani warsztat pracy, o ile to nie tajemnica. Czytelnicy lubią wiedzieć takie rzeczy. Wspomniany już Wiesław Myśliwski ma zwyczaj pisania swoich powieści ołówkiem, w ogóle nie korzysta z komputera. Czy Pani również pisze najpierw odręcznie?

Zazwyczaj robię odręczne notatki, ale piszę na komputerze. Bywa, że nie wracam do zapisków, choć doceniam ich rolę, bo dzięki nim przepracowuję i pogłębiam przemyślenia. Na ogół mam określony długi łuk fabularny, jednak nie trzymam się go kurczowo, bo i mnie – podobnie jak Myśliwskiego – prowadzą słowa. Zanurzam się w proces tworzenia i zdarza się, że nie wiem, dlaczego podejmuję takie, a nie inne decyzje. To rodzaj tajemnicy. Nagle coś się pojawia w trakcie pisania – zaczynam podążać za słowem albo za bohaterem, który miał być w założeniu drugoplanowy, a nabiera istotnych cech, rozrasta się związany z nim wątek. W pisaniu istnieje więc duże pole do odkryć. Gdybym z góry miała wymyśloną każdą scenę, każdy dialog, spisywanie tego byłoby po prostu nudne i pewnie porzuciłabym taki zamysł.

Pisanie okazało się więc dla Pani ekscytującą, twórczą przygodą. Bardzo dziękuję za spotkanie i rozmowę.