"Złoty pociąg" Joanny Lamparskiej: Anatomia szaleństwa

Jakie były początki polskiej gorączki złota, kim są jej bohaterowie i dlaczego dolnośląska odmiana szaleństwa nie jest niebezpieczna - dowiecie się z najnowszej książki Joanny Lamparskiej.

Burda NG Polska

Nie minął rok od czasu, kiedy gorączka "Złotego Pociągu" osiągnęła swoje apogeum, a już pojawiła się publikacja, która próbuje spojrzeć na tę historię w pewnej perspektywie: pokazać jej głównych bohaterów, zbadać mechanizmy - innymi słowy: poddać refleksji. Nie bez przyczyny zatem "Złoty Pociąg" Joanny Lamparskiej nosi podtytuł "Krótka historia szaleństwa", choć - jak wiemy - szaleństwo ma swoją długą historię i do końca pojąć się go nie da.

Czy szaleństwo można pojąć?

Temat sam w sobie bardzo interesujący, a próby jego opisania znajdziemy i u Michela Foucaulta, który zajął się "Historią szaleństwa w dobie klasycyzmu" (wiadomo, o tej epoce myślimy, że była na wskroś racjonalna), i w eseju Zbigniewa Herberta: "Tulipanów gorzki smak", przypominającym historię manii tulipanowej, która ogarnęła naród tak oszczędny i trzeźwy. Dlaczego więc mielibyśmy być gorsi od Holendrów? Joanna Lamparska dowodzi, że my, Polacy, nie pozostajemy w tyle i też swoje szalone historie mamy.

Niewinne złego początki

U Holendrów zaczęło się całkiem niewinnie - od niewielkiej cebulki sprowadzonego ze Wschodu tulipana, a zakończyło społeczną psychozą. Historia naszej namiętności jest stosunkowo niedawna, choć okoliczności jej powstania są o wiele bardziej dramatyczne. Zimą 1945 roku Niemcy w wielkim pośpiechu pakowali cenne przedmioty i archiwa, w tym także wrocławskie złoto i wywozili je pociągami za Zachód. Podobno jeden skład nigdy nie dojechał do stacji Wałbrzych-Szczawienko, jakby rozpłynął się w powietrzu. Historia ta żyła swoim utajonym życiem w wyobraźni ludzkiej do chwili, gdy 18 sierpnia 2015 roku zaczęło się prawdziwe pandemonium. Pojawili się mianowicie dwaj tajemniczy mężczyźni, w których imieniu radca prawny złożył pismo z oświadczeniem, iż znają miejsce, w którym ukryto pociąg i zdradzą je, gdy otrzymają zapewnienie o dziesięcioprocentowym znaleźnym. Joanna Lamparska jako osoba od dawna zajmująca się różnymi tajemnicami Dolnego Śląska, znalazła się w samym oku cyklonu. 

Dolnośląska odmiana gorączki złota

Nie tylko przytacza swoje rozmowy z pierwszoplanowymi, niezwykle barwnymi  postaciami tego fascynującego dramatu, ale jednocześnie zgłębia mechanizmy szaleństwa. Rozważa, jak to się dzieje, że zostają uruchomione pewne procesy, jak się rodzi fascynacja opowieścią, jej pierwsze impulsy, jak wygląda rozwój wypadków i dochodzi do pozytywnej konstatacji, że

Na Dolnym Śląsku niemal każdy od czasu do czasu zapada na gorączkę złota. Na ogół nie jest niebezpieczna, wprost przeciwnie, sprawia, że chory częściej wychodzi na powietrze, maszeruje po lesie, rozmawia ze starszymi sąsiadami, o których wcześniej nie pamiętał. I choć gorączka atakuje czasami, to od 1945 roku trwa nieprzerwanie stan podgorączkowy.

Docieramy z autorką do "miejsc zdarzenia", obserwujemy zachowanie przybyłych licznie dziennikarzy z całego świata oraz rzesz turystów, bo dzięki szybkiemu obiegowi informacji polska gorączka udziela się reszcie świata. Tropy wiodą tu i tam, mnożą się niesamowite historie i hipotezy, pojawiają świadkowie. Mało tego: powstają wiersze i piosenki o Złotym Pociągu, szaleństwo działa bowiem również na twórczą wyobraźnię. Zaczynają się wiercenia i poszukiwania. A z całego świata zgłaszają się potencjalni "właściciele" ukrytego złota. Ostatecznie skarbu nie znaleziono i sprawa nieco przycichła, ale - jak pisze autorka:

Wirus tylko drzemie. Na chwilę przymknął oczy i przyczajony czeka na okazję, żeby znowu zacząć rozsiewać złoty pył.

Książka Joanny Lamparskiej: "Złoty Pociąg. Krótka historia szaleństwa" ukazała się Burda NG Polska