Wystawa "Na Fali Hokusaia" w Muzeum Historii Katowic

Do 17 maja 2020 roku w Muzeum Historii Katowic można podziwiać prace Katsushika Hokusai - japońskiego artysty malarza ukiyo-e i grafika okresu Edo. Na wystawie prezentowane są oryginalne grafiki z prywatnej kolekcji "Katsushika Hokusai i jego krąg. Arcydzieła japońskiego surimono – ukryte piękno".

Katsushika Hokusai urodził się 31 października 1760 w Edo, dzisiejszym Tokio. Zasłynął jako artysta malarz ukiyo-e i grafik okresu Edo (XVII–XIX w.). Od jego imienia – Hokusai – wzięła nazwę jedna z japońskich szkół malarskich.

Największy rozgłos przyniósł artyście cykl barwnych drzeworytów Trzydzieści sześć widoków góry Fudżi. Wśród nich znalazła się Wielka fala w Kanagawie, szczególnie ukochana przez Europejczyków – obecnie pojawia się w postaci zdobień m.in. na porcelanie, a także T-shirtach, kalendarzach, fototapetach i innych przedmiotach codziennego użytku.
Katsushiki Hokusai dorastał w tętniącym życiem i prężnie rozwijającym się kulturalnie mieście. Drzeworytnictwem zajął się w wieku piętnastu lat, a pierwsza sygnowana przez twórcę tego typu praca powstała, gdy miał dziewiętnaście lat. W późniejszym okresie zajmował się ilustrowaniem książek i malowaniem portretów aktorów teatru kabuki. Rozkwit twórczości Hokusaia przypada na lata 1830–1840, a więc na ostatni, schyłkowy okres rozwoju malarstwa drzeworytniczego. Oprócz tradycyjnych szkół malarskich, takich jak Kanō i Tosa, w okresie Edo popularne było malarstwo drzeworytnicze ukiyo-e – obrazy przepływającego świata – które zdominowało malarstwo japońskie w wieku XVIII, by dopiero w połowie następnego stulecia ustąpić nowym prądom. Hokusai tworzył ponadto egoyomi – drzeworyty tematycznie nawiązujące do kalendarza, oraz surimono (dosłownie: drukowana rzecz), rodzaj drzeworytu wykonywanego na zamówienie, w niewielkiej liczbie kopii, przeważnie z droższych materiałów. Surimono zamawiały głównie koła poezji, były to na przykład zwycięskie w konkursach literackich wiersze ozdabiane przez znanych malarzy czy rzeźbiarzy. Ze względu na małą publiczność i prywatne fundusze oraz nakłady ograniczone zwykle do pięćdziesięciu – stu pięćdziesięciu egzemplarzy, artyści i drukarze tworzyli surimono z dużym wyrafinowaniem i starannością.

Katsushika Hokusai, Delikatny wiatr, piekny poranek, drzeworyt barwny, MN w Krakowie

Na wystawie możemy podziwiać japońskie surimono z prywatnej kolekcji, wydrukowane z oryginalnych form drewnianych pochodzących z okresu Edo, z przełomu XVIII i XIX wieku, przy użyciu technik i technologii zabronionych przez Siogunat Tokugawów w trakcie reform we wczesnych latach czterdziestych XX wieku. W niektórych przypadkach oryginalne wydruki z epoki Edo już nie istnieją, co powoduje, że przedruk z okresu Meiji (1868–1912) jest jedyną formą zapisu tych tematów.

Japoński druk bloków drzewnych to technika polegająca na użyciu wielu różnych form drewna w celu uzyskania jednego wydruku wielokolorowego. Materiałem powszechnie stosowanym w bloku było twarde drewno wiśniowe, które strugano aż do uzyskania gładkiej powierzchni. Wiek bloku i sposób jego przygotowania miały bezpośredni wpływ na efekt końcowy wydruków.

Wyjątkowa precyzja i niecodzienna technika wykonania wielokrotnie dają złudzenie trójwymiarowości. Każdy najdrobniejszy element posiada swoją symbolikę, głębsze przesłanie.
Paul Varley w książce zatytułowanej Kultura japońska pisał: „Hokusai – z właściwą sobie niespożytą energią i zapałem – po prostu wykorzystywał różne techniki malarskie, tworząc własny, unikatowy styl. Pejzaże Hokusaia cechują doskonała kompozycja i wyczucie proporcji oraz empatyczny, ludzki stosunek do malowanych postaci, często przedstawicieli niższych warstw społeczeństwa”.

Hokusai wierzył w oświecenie, czyli stan, kiedy wszystko się przebudzi i pozna prawdziwą istotę natury, w symbiotyczną relację jednostki i otoczenia. Pisał:

Jako sześciolatek nabrałem manii rysowania przedmiotów, a odkąd skończyłem lat pięćdziesiąt, często publikuję swoje rysunki. Wśród tego, co stworzyłem przez siedemdziesiąt lat, nie ma nic godnego uwagi. W wieku siedemdziesięciu trzech lat pojąłem istotę budowy zwierząt, ptaków, owadów i ryb, a także życia ziół i roślin, dlatego też kiedy skończę lat osiemdziesiąt sześć, pójdę dalej. W wieku lat dziewięćdziesięciu jeszcze bardziej zgłębię ich ukryty sens, a kiedy będę miał lat sto, być może osiągnę wymiar boskości i cudowności. Kiedy skończę lat sto dziesięć, najdrobniejsza kropka czy linia będą żyły własnym życiem. Jeśli mogę wyrazić jakieś życzenie, to prosiłbym tych, którzy doczekają mojego wieku, aby sprawdzili, czy to, o czym mówię, okaże się prawdą. Pisane w siedemdziesiątym piątym roku życia przeze mnie, niegdyś zwanego Hokusaiem, dziś – starcem opętanym malarstwem.

(K. Hokusai „Sto widoków góry Fudżi”)

Hokusai jest do dziś artystą cenionym zarówno w Japonii, jak i w zachodnim świecie. Chciał być nieśmiertelny i w pewnym stopniu udało mu się ten cel osiągnąć – z pewnością zainspirował wielu artystów, z impresjonistami na czele: Claude’em Monetem, Paulem Cezanne’em czy Paulem Gauguinem. Uważa się go także za prekursora japońskiego komiksu manga. Zmarł 10 maja 1849 roku, pochowano go w świątyni Seikyōji w rodzinnym mieście Edo.



Zwiedzający wystawę, oprócz prac Hokusaia, mogą także zobaczyć surimono jego uczniów wywodzących się ze szkół: Hokusai, Tikagawa (Utemaro), Kitao (Shigemasa) i Utagawa.