„Twój Vincent”: Polsko-angielskie van Goghi /recenzja filmu/

6 października 2017 roku miał swoją polską premierę film „Twój Vincent” w reż. Doroty Kobieli i Hugh Welchmana, którzy są także (wraz z Jackiem Dehnelem) autorami scenariusza. Zrobiło się wokół niego sporo (pozytywnego) szumu, ja jednak wyszłam z seansu rozczarowana. Dlaczego – o tym poniżej.

plakat filmu Twój Vincent

To szczególny paradoks, że ów malarz – samotnik, który z nikim nie potrafił się zaprzyjaźnić, stał się mieszkańcem masowej wyobraźni. Jeszcze nie tak dawno, bo podczas 14. Millennium Docs Against Film Festiwal, obejrzałam dokument o znamiennym tytule „Chińskie van Goghi”, który opowiadał o masowym kopiowaniu prac holenderskiego mistrza, ale także o … odzyskiwaniu tożsamości, dzięki jego sztuce (pisałam o tym szerzej w recenzji tego filmu).

Przed „Twoim Vincentem”

Filmy o malarzu powstawały już wcześniej i jest ich całkiem sporo. We wspomnianym dokumencie chińscy kopiści oglądają, głęboko poruszeni, film Vincente Minnelli „Pasja życia”, z Kirkiem Douglasem, który otrzymał za rolę van Gogha Złotego Globa, podobnie jak Anthony Quinn za rolę Gauguina. Film powstał na kanwie zbeletryzowanej biografii Irvinga Stone`a.

Film dokumentalny o van Goghu stworzył także mistrz kina francuskiego, Alain Resnais (1948 rok!). Toksyczne relacje pomiędzy Vincentem a Theo stały się tematem filmu Roberta Altmana („Vincent i Theo”, 1990). Rok później miał swoją premierę film Maurice Pialata: „Van Gogh”. Najbardziej zapadł mi w pamięć najwybitniejszy jak dotąd film o malarzu, którego autorem jest australijski reżyser, Paul Cox, a mianowicie: „Vincent. Życie i śmierć Vincenta van Gogha” (1987). Niezwykle pięknie sfotografowany (za kamerą stanął sam Cox), opowiadał o życiu malarza w sposób impresyjny – poprzez jego obrazy oraz obrazy natury, które się przenikały. Wykorzystał również animacje. Co istotne, narratorem filmu jest sam van Gogh (głosu udzielił mu John Hurt), ponieważ tkankę narracji stanowią jego listy do brata.

plakat filmu Paula Coxa

Vincent van Gogh Anno Domini 2017

I oto otrzymujemy kolejny film o van Goghu, tym razem w pełni animowany, stylizowany „na van Gogha”. Film tak mocno rozreklamowany, że aż nie wypada go nie obejrzeć. Jak każde dzieło zbiorowe, nie ma rysów indywidualnych – jest zlepkiem myślowych i obrazowych stereotypów.

Pomysł fabularny także oscyluje w stronę popularnych gatunków filmowych i nawiązuje do kryminalnego śledztwa.Otóż dwa lata po śmierci van Gogha ktoś odnajduje wśród jego rzeczy niewysłany, pożegnalny list do brata. Zaprzyjaźniony z malarzem listonosz prosi swego syna, aby dostarczył go adresatowi. Autorzy scenariusza uznali, że taki zwyczajny młody człowiek niewiele wie o malarzu, toteż świetnie nadaje się na to, aby być w tej opowieści figurą widza. O jego motywację już specjalnie nie zadbano. Nietrzeźwy po całej nocy spędzonej w miejscowej knajpie, daje się nagle ojcu przekonać i pędem zdąża na pociąg do Paryża. Dalej mamy już do czynienia z konwencją filmu kryminalnego, pomieszanego z tanią psychoanalizą (trudne dzieciństwo, oschła matka). Syn listonosza z godnym podziwu uporem odwiedza ludzi, którzy zetknęli się z van Goghiem, aby uzyskać odpowiedź na pytanie, w jakich okolicznościach umarł – czy było to zabójstwo, czy samobójstwo. Wątki się przeplatają, ludzie mają swoje wersje wydarzeń, które wzajemnie się znoszą i trudno jest rozwikłać tę zagadkę. Trochę, jak w „Rashomonie” Kurosawy, tylko że wieje nudą i razi banałem.

Vincent „ulizany”

Robert Gulaczyk jako Vincent, materiały prasowe

Sam bohater natomiast jawi się jako chodzący anioł dobroci (oczywiście kocha dzieci i prostych ludzi), oddany wyłącznie swojej sztuce. Dodam, że ma urodę współczesnego przystojniaka. Tym bardziej więc nie rozumiemy, dlaczego nic mu się w życiu nie układa, skoro taki dobry i piękny. Z filmu „Twój Vincent” wyłania się „ulizany” portret van Gogha, żeby użyć określenia Witkacego. A przecież wiadomo, że van Gogh był rudym brzydalem (nie ukrywał tego, malując autoportrety), człowiekiem głęboko nieszczęśliwym, odrzuconym przez kobiety, w których był zakochany. Ponadto cierpiał na depresję, zaburzenia psychiczne i miał napady lęku. Wielokrotnie był pacjentem zakładów psychiatrycznych. Na depresję chorowała także jego siostra, była to więc prawdopodobnie choroba dziedziczna. Nikt nie był w stanie wytrzymać z nim dłużej, nawet prostytutka, którą z litości przygarnął, bo była w ciąży i groziła jej śmierć na ulicy… Jeszcze bardziej burzliwie wyglądała jego znajomość z Gauguinem. Mimo to bardzo pragnął być z kimś, czuł się samotny i nieszczęśliwy.

Wiele dowiadujemy się o jego stanie ducha, o przemyśleniach właśnie z listów do brata. Dopiero, kiedy zobaczymy człowieka pełnego sprzeczności i cierpiącego, jesteśmy w stanie pojąć jego sztukę i zrozumieć, czym dla niego była. Natomiast z uładzonego, nijakiego portretu malarza z „Twojego Vincenta” wynika tylko tyle – i aż tyle – że wprawdzie obciął sobie ucho, ale tak naprawdę szybko się wyleczył i gdyby nie źli ludzie…

Polsko-angielskie van Goghi

Film „Twój Vincent” powstał jako dzieło stu malarzy, którzy ręcznie tworzyli poszczególne klatki. We współczesnej animacji to rzadkość, więc budzi uzasadniony zachwyt. Trzeba by się cofnąć do czasów Walta Disney`a, który tworzył wspaniałe fabuły w podobny sposób. I jakie były efekty! Ożywali nie tylko bohaterowie, ale każdy element tła. Ale i współcześnie powstają interesujące animacje, dość wspomnieć twórczość Jana Lenicy czy Daniela Szczechury. O wiele bardziej podobał mi się „Bruno Schulz” Adama Sikory, choć nie było o nim tak głośno.

Tymczasem dzieło stu malarzy kojarzy mi się raczej z chińskimi kopistami. Z pewnością nie jest to „mój" Vincent, lecz raczej wytwór kultury masowej, pragnący być Vincentem każdego. A co należy do wszystkich, nie należy do nikogo. Jeśli film nie niesie głębszego artystycznego przesłania, staje się tylko kopią, kliszami tego, co już powiedzieli (napisali, namalowali) inni. Pozostaje mieć nadzieję, że pod wpływem tego doświadczenia polsko-angielski duet reżyserów: Dorota Kobiela i Hugh Welchman zacznie kiedyś mówić własnym głosem, jak bohater filmu „Chińskie van Goghi”.

ocena: 4/10