Stanisław Dróżdż: Poezja konkretna w przestrzeni miasta

Realizowany w ramach ESK Wrocław 2016 projekt Stanisław Dróżdż. Ścieżki tekstu przywraca szerokiej publiczności twórczość wybitnego poety konkretnego, prezentując jego utwory w przestrzeni miasta oraz publikując niewydany debiutancki tomik.

 

Stanisław Dróżdż, fot  Andrzej Świetlik  Forum

Autorką projektu jest Małgorzata Dawidek – artystka wizualna, doktor historii sztuki, badaczka literatury wizualnej, która zajmuje się twórczością Stanisława Dróżdża od kilku lat. Projekt jest bardzo oryginalny i wielowątkowy. Czy dzięki niemu uda się przywrócić zapomnianego poetę zbiorowej pamięci – to się dopiero okaże. Bez wątpienia jednak pozostanie po nim namacalny ślad.

Stanisław Dróżdź: poezja konkretna pisze obrazem

plakat projektu

Choć ten najbardziej znaczący poeta polskiej awangardy lat 60. I 70. reprezentował Polskę na najważniejszych festiwalach sztuki konceptualnej na całym świecie (Amsterdam, Wenecja, Los Angeles), w Polsce, a w szczególności we Wrocławiu, gdzie mieszkał i tworzył, jest mało znany. Być może dlatego, że nie stał się ”poetą podręcznikowym”. Ten bez wątpienia najwybitniejszy twórca poezji konkretnej (nurt wykorzystujący zapis językowy jako tworzywo wizualne, akcentując jego materialność) był absolwentem filologii polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego i przez większość swego życia mieszkał w stolicy Dolnego Śląska. Tuż po ukończeniu studiów,  w roku 1964 roku zadebiutował jako poeta wierszami tradycyjnymi w "Arce. Informatorze Klubu Młodzieży Artystycznej ZSP”. Pierwsze teksty konkretne zaczął pisać trzy lata później. Nie tylko tworzył, ale również popularyzował ten rodzaj poezji, organizując sesje naukowe jej poświęcone. Opublikował także książkę "Poezja konkretna. Wybór tekstów polskich oraz dokumentacja z lat 1967-77". W pewnym momencie został zauważony i doceniony – w  2001 roku został laureatem nagrody Fundacji Nowosielskich za "twórcze i wizjonerskie połączenie dwóch duchowych dziedzin: sztuki i poezji".

Dróżdż przełamywał konsekwentnie sposób myślenia o poezji, nadając swoim wierszom plastyczny, materialny kształt. Sam wyjaśniał:

...poezja konkretna polega na wyizolowaniu, zautonomizowaniu słowa. Wyizolowaniu go z kontekstu językowego, wyizolowaniu go także z kontekstu rzeczywistości pozajęzykowej, żeby słowo jak gdyby samo w sobie i dla siebie znaczyło. W poezji konkretnej forma jest zdeterminowana treścią, a treść formą. Poezja tradycyjna opisuje obraz. Poezja konkretna pisze obrazem.

Swoje wiersze nazywał pięciokształtami, bo były jednocześnie tekstem i obrazem. Teksty Dróżdża są różnorodne. Na jego twórczość składają się zarówno teksty literowe, jak też słowne (np. Klepsydra, Zapominanie, 1967), cyfrowe (np. Samotność, 1967), znakowe (np. Niepewność-wahanie-pewność, 1968), a także teksty-obiekty (np. między, 1977).

Bardzo dobrym przykładem poezji konkretnej może być wiersz Dróżdża Zapominanie. Tytułowe słowo powtarza się na planszy wielokrotnie, ”gubiąc” w kolejnych linijkach jedną literę, jakby ”zapominając” o niej. Na koniec nie pozostaje nic, poza kropką.

Stanisław Dróżdż, Zapominanie

Projekt Stanisław Dróżdż. Ścieżki tekstu

Projekt mający na celu popularyzację twórczości Stanisława Dróżdża jest różnorodny i ma swoją dramaturgię. Prezentacja pierwszej części odbyła się 6 września w Klubie Proza, gdzie promowano nigdy nie wydany tom poezji, będący debiutem poety. W jego skład wchodzą utwory poetyckie z lat 1962-1969, kiedy to tworzył lapidarne sentencje – tzw. poezję gnomiczną. Znajdziemy tam zapowiedź fundamentalnych tematów, które stale są obecne w jego twórczości, a dotyczą czasu, przemijania czy istoty bytu.

Do książki zatytułowanej ”Pozasłowne śródsłów międzysłowia”, gdzie obok wierszy poety znajdują się ich angielskie tłumaczenia, dołączono  także mapę miejsc we Wrocławiu związanych z Dróżdżem. 

Druga część projektu polega na rekonstrukcji instalacji artystycznej na podstawie szkicu artystki konceptualnej Barbary Kozłowskiej z 1970 roku, w którym artystka zwizualizowała wiersz ”Samotność”. Instalacja znajdzie się w Parku Popowickim.

mural Czasoprzestrzennie, fot. Olga Jasnowska

Trzecią część projektu stanowią murale na ścianach kamienic usytuowanych przy Hubskiej 35 oraz przy Legnickiej 68. Są to wielkoformatowe reprodukcje prac: „”optimum” oraz ”Zapominanie”, opracowane w 1967 roku przez poetę i malarza Stanisława Kortykę oraz ”Czasoprzestrzennie”, zaprojektowane przez Barbarę Kozłowską. Utwory poetyckie Dróżdża są także prezentowane na przystankach tramwajowych linii nr 33 oraz w galerii ulicznej Szewska Pasja. Planowane są także działania edukacyjne we wrocławskich szkołach.

Tak oto w niebanalny sposób przywraca się pamięć o poecie tak mocno związanym z Wrocławiem, a jednocześnie tak uniwersalnym. Jego prace znajdują się kolekcjach muzealnych i prywatnych zarówno w kraju (m.in. Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Muzeum Sztuki w Łodzi, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie), jak  i za granicą (m.in. Museum of Contemporary Art w Los Angeles, Schwarz Galeria d'Arte w Mediolanie, Museum of Modern Art w Hunfeld).

Projekt zrealizowany w ramach programu sztuk wizualnych Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016.

Artykuł ukazał się na portalu Kulturaonline w sierpniu 2016 roku.