Bronisław Kosiecki: "Zapiski żołnierza tułacza". Nieznani bohaterowie II wojny

Notatki i poezja Bronisława Kosieckiego, ukazujące się po latach, objawiają jego osobisty los - los człowieka zwykłego, a zarazem niezwykłego, który próbował opisać swój udział w wielkiej Historii - dramatyczny i niezwykły. 

 

Wydawnictwo Erte

Mija 70 lat od zakończenia II wojny. Wydawać by się mogło, że już "wszystko" na ten temat napisano, ale to błędne myślenie. Dowodzą tego choćby reportaże Swietłany Aleksijewicz, dzięki którym poznajemy przeżycia tzw. zwykłych ludzi: kobiet ("Wojna nie ma w sobie nic z kobiety") czy dzieci ("Ostatni świadkowie. Utwory solowe na głos dziecięcy"). Pojawiają się też materiały źródłowe, dotąd niewydane, ponieważ ich autorzy - z różnych powodów - nie mieli szans na publikację. Kto wie, co jeszcze kryją archiwa domowe i państwowe...

Irena Zabratyńska przywraca pamięć o historii swego ojca

Z całą pewnością takim "odkryciem po latach" są "Zapiski żołnierza tułacza" Bronisława Kosieckiego. Autor był prawdziwym świadkiem i uczestnikiem Historii - tej pisanej przez duże "H". Urodził się w Gniewie na Pomorzu, jeszcze pod zaborem pruskim, walczył najpierw w armii niemieckiej, a następnie z legionami Józefa Piłsudskiego brał udział w bitwie warszawskiej. Został pogranicznikiem na Wileńszczyźnie, po czym, w chwili wybuchu II wojny światowej, zmobilizowano go do obrony Lwowa, skąd najpierw trafił do sowieckiej niewoli i uciekł z niej, dzięki czemu uniknął rozstrzelania wraz z innymi oficerami w Katyniu. Aresztowany przez NKWD 28 lutego 1941 roku, torturowany, cudem uniknął śmierci i na mocy Układu Sikorski - Majski wstąpił do Armii Andersa. W tym czasie jego rodzina (żona i pięcioro dzieci) została wywieziona na Syberię. Spotkali się dopiero po sześciu latach, kiedy Bronisław powrócił do Polski i w 1947 roku zamieszkali we Wrocławiu, gdzie zmarł w 1970 roku. 

Bronisław Kosiecki miał naturalny literacki talent: pisał wiersze, układał (i śpiewał) piosenki, a przede wszystkim miał zwyczaj skrupulatnego notowania wydarzeń ze swego życia. Odręczne zapiski były przechowywane w rodzinie całymi latami - jako rodzaj szczególnej pamiątki. Autor nie myślał o tym, aby je wydawać. Dopiero po transformacji, kiedy o pewnych sprawach, o których dotąd trzeba było milczeć, zaczęto mówić, córka Kosieckiego - Irena Zabratyńska zdecydowała się opowiedzieć o losach swojej rodziny podczas zesłania na Syberię. Najpierw w Telewizji Polskiej ukazał się film dokumentalny "Sybiraczka", a następnie - dwie audycje radiowe opowiadające o jej losach. Wtedy też zapragnęła, aby zapiski ojca także ujrzały światło dzienne. W tym celu pani Irena opanowała nawet umiejętność obsługi komputera, po czym skrupulatnie przepisywała na nim wspomnienia ojca oraz jego wiersze. W rezultacie jej determinacji ukazały się one w 2014 roku w firmie wydawniczej Erte. 

Z więzienia NKWD do ziemi włoskiej

"Zapiski..." rozpoczynają wspomnienia z więzienia, gdzie autor trafił 28 lutego 1941 roku, fałszywie oskarżony, że jakoby źle wyrażał się o rządzie sowieckim. Bity, głodzony i zastraszany, nie podpisał jednak aktu oskarżenia, a  11 listopada został zwolniony na mocy amnestii i udał się w kierunku Taszkientu, gdzie tworzyła się właśnie Armia Andersa. W zapisach znajdziemy szczegółowe opisy tej wędrówki o głodzie i w przeraźliwym zimnie:

W więzieniu tak długo marzyłem i śniłem o wolności - pisze - a gdy wreszcie znalazłem się na wolności, chciałem znów powrócić do więzienia, by zakończyć życie, bo ta podróż była ponad ludzkie siły.

Nie lepiej miały się sprawy w obozie wojskowym, gdzie żołnierze - niedawni zesłańcy - wyglądali jak żywe trupy i gdzie co chwila wybuchały epidemie tyfusu. Wielu z nich umarło, zanim wyruszyli na wojnę. Potem rozpoczęła się trwająca wiele dni i miesięcy wędrówka. Bronisław Kosiecki opisuje mijane pejzaże, a także żyjących tam ludzi:

Domy przeważnie w ziemi, zamiast kominów, przewrócone wiadra bez dna, okolica bardzo biedna. Teren pagórkowaty, dalej góry coraz wyższe, szara skała. 

Krajobraz zresztą zmienia się nieustannie: stepy, karawany wielbłądów, stada czarnych kóz... Z czasem zmienia się również klimat - staje się upalnie, kwitną drzewa owocowe i winorośl, a ludzie ubrani  są w egzotyczne stroje. W książce znajdziemy także liczne fotografie z tej wędrówki, przedstawiające nie tylko autora, ale także mijane krajobrazy i tubylców. Kiedy w lipcu 1942 roku wojsko znajdzie się u stóp Palmiru, zostaje odprawiona msza polowa i chyba po raz pierwszy w takim otoczeniu rozlegnie się polska pieśń "Bogurodzica"... Kosiecki jest bacznym obserwatorem: opisuje szczegółowo egzotyczne stroje mieszkańców Samarkandy, ich potrawy, obyczaje. Pisze, co jedzą żołnierze, czym się zajmują; o tym, że słuchali koncertu wojskowej orkiestry, że śpią pod gołym niebem, że w pięknym porcie Pachlawi kąpał się czystym i ciepłym Morzu Kaspijskim; odwiedza grób szacha i jego żony Estery i dowiaduje się, jaka była jego historia. 

Ale pisze także o drogich nieobecnych: o ukochanej żonie i dzieciach, kupuje im upominki, mocno wierzy, że żyją:

Kupiłem dla Mieczusia srebrne spinki do mankietów, dla Halinki srebrną płaską bransoletkę, dla Irenki srebrną puderniczkę.

Przybywa także do Jerozolimy, odbywa Drogę Krzyżową, zwiedza Getsemani, uczestniczy we Mszy św. na Golgocie.W 1945 roku jest już we Włoszech, m.in. w Neapolu i w Rzymie. W sierpniu żołnierze wyjeżdżają do Polski, ale część z nich nie ma dokąd wracać, wśród nich także nasz bohater. Ostatecznie, będąc już w Wielkiej Brytanii, dostaje list od krewnego, że "Manieczka z dziećmi jest we Wrocławiu", toteż w lutym 1947 roku, na swoje 49 urodziny, notuje przybycie do Wrzeszcza i przyjazd ukochanej żony z synami i ... z tortem.

Większą część książki stanowią jednak napisane przez Bronisława Kosieckiego wiersze, począwszy od powstałego w 1925 roku liryku "Rozstanie", poprzez utwory poświęcone zmarłym kolegom, teksty patriotyczne, autobiograficzne - wyrosłe z literatury romantycznej. Niektóre bardzo poruszające i piękne... Są tu także modlitwy, m.in. "Pasterka" czy "Litania Loretańska do NMP". Wiersze i modlitwy nie są bynajmniej czymś osobnym, lecz stanowią rodzaj dopełnienia zapisków prozą i mają bardziej osobisty ton.

Książka zawierająca notatki i poezję Bronisława Kosieckiego objawia po latach jego osobisty los - los człowieka zwykłego, a zarazem niezwykłego, który próbował opisać swój udział w wielkiej Historii - bardzo dramatycznej, a zarazem niezwykłej. 

"Zapiski żołnierza tułacza" Bronisława Kosieckiego ukazały się w Erte.

Recenzja ukazała się pierwotnie na portalu Kulturaonline w październiku 2015 roku.