Arcydzieła z Watykanu. Wystawa w stulecie urodzin Jana Pawła II

Od 24 marca 2021 roku Zamek Królewski w Warszawie zaprasza na niezwykłą wystawę z okazji stulecia urodzin św. Jana Pawła II. Od 23 marca dostępna będzie w trybie online, a po zniesieniu ograniczeń pandemicznych będzie można ją zwiedzać w Zamku Królewskim w Warszawie do 13 czerwca 2021 r. Na wystawie zostanie zaprezentowanych siedem arcydzieł, dotychczas nieeksponowanych w Polsce, specjalnie użyczonych Zamkowi Królewskiemu przez Muzea Watykańskie. 

To przede wszystkim: Madonna z Dzieciątkiem i świętymi Dominikiem i Katarzyną Aleksandryjską Fra Angelica, Święty Mateusz z aniołem Guida Reniego, Uczynki miłosierdzia Olivuccia di Ciccarellego, Odkupiciel Antonia Allegriego, zwanego Correggiem, Święta Trójca z martwym Chrystusem Ludovica Carracciego, Madonna z Dzieciątkiem Giovanniego Battisty Salviego, zwanego Sassoferratem i Obserwacje astronomiczne Donata Cretiego.

Opis siedmiu arcydzieł malarstwa z Muzeów Watykańskich

Fra Angelico – Madonna z Dzieciątkiem i świętymi Dominikiem i Katarzyną Aleksandryjską

Obraz powstał ok. 1435 r. jako nastawa ołtarzowa i określany jest mianem „dzieła autorskiego, nacechowanego atmosferą zabarwioną mistycyzmem”. Przedstawia Matkę Boską w chwale z Dzieciątkiem stojącym na Jej kolanach, w otoczeniu aniołów, z klęczącymi u Jej stóp adorantami – św. Dominikiem i św. Katarzyną Aleksandryjską. To wysokiej klasy malowidło, nasycone  jasnymi, żywymi kolorami, złożone jest z drobnych dotknięć nałożonych czubkiem pędzla na złote tło, pokryte reliefowym ornamentem kwiatowym, i przywodzi na myśl wzorce stosowane w malarstwie miniaturowym.

Olivuccio di Ciccarello – Uczynki miłosierdzia. Spragnionych napoić i Podróżnych w dom przyjąć

Dzieło to powstało w 1404 r. w Ankonie prawdopodobnie dla tamtejszego kościoła Santa Maria della Misericordia jako część poliptyku. Na tle miejskiej scenerii przedstawione są uczynki miłosierdzia czynione względem ubogich i pielgrzymów wyróżnionych złotymi aureolami. Styl malarski artysty jest pełen świeżości, ma w sobie cechy bajkowości i ludowości, świadczące o zamiłowaniu do tego co fantastyczne i irracjonalne.

Antonio Allegri, zwany Correggiem – Odkupiciel

Obraz powstał w latach 1525–1530 jako zwieńczenie Tryptyku miłosierdzia, którego wykonanie zleciło artyście Bractwo Matki Boskiej Miłosiernej w Correggio dla kościoła pod tym samym wezwaniem. Rękę artysty wyróżnia niezwykłe użycie światła emanujące z oblicza Chrystusa oraz miękkie i pełnoplastyczne przedstawienie puttów u Jego stóp. Całość osadzona jest w poświacie tonów ciepłego złota przechodzącego do perłowego różu.

Ludovica Carracciego – Święta Trójca z martwym Chrystusem

Obraz datowany na lata ok. 1591–1592 odwołuje się do ikonografii Tronu Łaski, tematu rzadko podejmowanego w okresie kontrreformacji, za to charakterystycznego dla średniowiecznego przedstawiania zagadnienia Trójcy Świętej – z tronującym Bogiem Ojcem, który podtrzymuje w ramionach martwe ciało Syna i gołębicą – symbolem Ducha Świętego. W dziele Carracciego to przedstawienie jest dynamiczne, a kompozycja  nowatorska, bardzo emocjonalna i niemal drastyczna: postać Boga Ojca trzymającego w ramionach martwe ciało Syna otaczają anioły trzymające w dłoniach atrybuty Męki Pańskiej, u góry zaś dostrzec można wyobrażenie Ducha Świętego w postaci gołębicy. Obraz uznawany jest za jedno z tych dzieł, które zapoczątkowały reformę malarstwa w Bolonii, dokonaną przez braci Carraccich, co położyło podwaliny pod sztukę baroku.

Guido Reni – Święty Mateusz z aniołem

Dzieło pochodzi z ok. 1620 r. i przedstawia ujętego z profilu apostoła patrzącego w twarz zwróconego ku niemu anioła i w pełnym skupieniu piszącego w księdze, którą trzyma przed sobą. Rękę mistrza potwierdza wyszukana i jednocześnie bezbłędna kompozycja, precyzyjne i niemal kaligraficzne linie rysunku brody apostoła, księgi i pióra, które trzyma, oraz uchwycona ekspresja i napięcie emocjonalne w spojrzeniu między ewangelistą i aniołem.

Giovanni Battista Salvi, zwany Sassoferratem – Madonna z Dzieciątkiem

Obraz pochodzi z ok. 1650 r. i przedstawia wizerunek Maryi zasiadającej na obłokach z półksiężycem pod stopami i czule przytulającej Dzieciątko, otoczonej chórem cherubinów. Jego inny tytuł brzmi Niepokalane Poczęcie. Dzieło nasycone jest uczuciowością, a jego świetlisty koloryt sprawia, że zaliczane jest do najpiękniejszych przedstawień dewocyjnych w dorobku artysty.

Donato Creti – Obserwacje astronomiczne 

Cykl ośmiu niewielkich obrazów z 1711 r. namalowanych w guście pastoralnym przedstawia sceny obserwacji siedmiu znanych wówczas planet i komety. Artysta, uznany boloński pejzażysta stworzył dzieło nastrojowe, przepojone miękkim kolorytem, z pełnymi elegancji postaciami, w idyllicznym i pełnym wyrafinowania nastroju. Był to dar dla papieża Klemensa XI, który zainspirowany malowidłem utworzył Instytut Nauk w Bolonii, a przy nim pierwsze we Włoszech obserwatorium astronomiczne dostępne dla publiczności.

Taddeo Gaddi - Tronująca Madonna z Dzieciątkiem w otoczeniu świętych Jana Chrzciciela, Piotra, Pawła i Zenobiusza (?) oraz dwóch aniołów i donatorów

Po raz pierwszy zostanie też pokazany najnowszy i zarazem jeden z najcenniejszych nabytków zamkowej kolekcji – obraz pt. Tronująca Madonna z Dzieciątkiem w otoczeniu świętych Jana Chrzciciela, Piotra, Pawła i Zenobiusza (?) oraz dwóch aniołów i donatorów autorstwa Taddeo Gaddiego, najbardziej znanego ucznia i wieloletniego współpracownika słynnego Giotta di Bondone.

Data powstania: ok. 1300 r. Technika: tempera na desce, tło złocone. Wymiary: 38,4 x 19,4 cm

Autor obrazu Taddeo Gaddi (notowany od 1330, zm. 1366) był najbardziej znanym uczniem i wieloletnim współpracownikiem słynnego Giotta di Bondone. Związany z Toskanią, to tam, we Florencji, Pistoi czy Pizie pozostawił swoje liczne realizacje – zarówno malowidła ołtarzowe, jak i freski.

Prezentowane dzieło mogło stanowić pierwotnie część niewielkiego, przenośnego tryptyku, przeznaczonego do indywidualnej dewocji. Usytuowaną centralnie Madonnę z Dzieciątkiem na kolanach otaczają apostołowie Piotr i Paweł oraz święci Jan Chrzciciel i, być może, Zenobiusz. Dwaj ostatni są, jak można przypuszczać, patronami fundatorów obrazu, wyobrażonych w pozie klęczącej na pierwszym planie. Pole obrazu zamknięte jest od góry trójliściem. Ten typowy dla stylu gotyckiego kształt powtarza się na zaplecku tronu Maryi. W tej samej stylistyce utrzymana jest również dekoracja wysokiego oparcia tronu. Pod stopami Madonny dostrzec można natomiast cokół pokryty wielobarwnymi marmurem. Nie można nie zauważyć umiejętnego modelunku twarzy wyobrażonych osób, a także zróżnicowania ekspresji poszczególnych z nich. Obraz wyróżnia się ponadto piękną kolorystyką. Postacie noszą stroje uszyte z materii w kolorze złota, czerwieni, ciemnego błękitu i fioletu. W niektórych miejscach – przy brzegach, na rękawach czy pod szyją – zauważyć można delikatne złote wykończenia.

Program online towarzyszący wystawie:

23 marca, godz. 11.00 – Spotkanie online dotyczące wystawy; transmisja na zamkowych kanałach w serwisach Facebook oraz Youtube

Prowadzenie: Beata Gadomska, kurator wystawy, kierownik Archiwum Zamku Królewskiego w Warszawie; transmisja na zamkowych kanałach w serwisach Facebook oraz Youtube

Wykłady:

14 kwietnia, godz. 18.00 – Polska na Watykanie sub specie artistica

Prowadzenie: bp Michał Janocha

28 kwietnia, godz. 18.00 – Pielgrzymki Jana Pawła II do Polski

Prowadzenie: prof. Jan Żaryn

12 maja, godz. 18.00 – Komentarz malarza do Listu do artystów Jana Pawła II

Prowadzenie: prof. Tadeusz Boruta

26 maja, godz. 18.00 – Brat Albert – inspiracja dla Jana Pawła II

Prowadzenie: abp Grzegorz Ryś

9 czerwca, godz. 18.00 – Malarstwo w muzeach watykańskich

Prowadzenie: dr Artur Badach, kierownik Ośrodka Sztuki Zamku królewskiego w Warszawie

Transmisja wykładów na zamkowych kanałach w serwisach Facebook oraz YouTube.

Cykl filmów

FIlm ukazujący montaż wystawy:

• Arcydzieła z Watykanu – siedem filmów poświęconych poszczególnym obrazom, które przyjechały na wystawę z Muzeów Watykańskich (początek emisji po 15 kwietnia)
• Arcydzieła z Watykanu. Wystawa w stulecie urodzin Jana Pawła II – film o wystawie
• Spotkanie online z cyklu Godzina ze sztuką:
• 18 kwietnia,  godz. 12.00 – Simone Martini i włoskie malarstwo temperowe

Spotkanie biletowane dla dorosłych na platformie ZOOM (bilety w cenie 10 zł)

Spotkania dla rodzin z dziećmi:

10 kwietnia, godz. 11.00 – Małe państwo z wielką historią. Watykan jego dzieje i zbiory;

Zamkowa Akademia Młodego Eksploratora – zajęcia plastyczno-historyczne dla dzieci (7–12 lat). Spotkanie biletowane na platformie ZOOM (bilet 10 zł);

Arcydzieła z Watykanu – inspiracje – bezpłatne spotkania online:

17 kwietnia, godz. 12.00 – Fra Angelico – mistrz tempery jajowej

15 maja, godz. 12.00 – Mozaika – kamień, ceramika, szkło

Transmisja  na zamkowych kanałach w serwisach Facebook oraz Youtube.

informacja prasowa