Nagroda Mackiewicza dla Joanny Siedleckiej za ”Biografie odtajnione”

Książka Siedleckiej jest próbą odkłamania wielu zafałszowań na temat życia literackiego PRL-u. Prawda o nim ma przeszkadzać, poruszać i przerażać. A w konsekwencji zrozumieć, czym naprawdę był w Polsce komunizm.

Wydawnictwo Zysk i S-ka

Tradycyjnie, 11 listopada, w Święto Niepodległości, przyznano po raz piętnasty Nagrodę im. Józefa Mackiewicza. W tym roku otrzymała ją znana pisarka i reportażystka Joanna Siedlecka, za "Biografie odtajnione. Z archiwów literackich bezpieki". Sekretarz Kapituły – Stanisław Michalkiewicz podkreślał jednak, że nagroda ta została przyznana nie tylko za tę książkę, ale za całokształt twórczości autorki ”Obławy”, ”Kryptonimu Liryka”, ”Pana od poezji” i wielu innych.

Jedynie prawda jest ciekawa – Nagroda Literacka im. Józefa Mackiewicza

Nagrodę Literacką im. Józefa Mackiewicza po raz pierwszy przyznano w 2002 roku – w setną rocznicę urodzin pisarza. Jej inicjatorem był polski przedsiębiorca Zbigniew Zarywski, zaś pomysłodawcą, aby nosiła imię Józefa Mackiewicza, był obecny sekretarz Kapituły Nagrody – Stanisław Michalkiewicz.  Po raz pierwszy otrzymali ją  Ewa i Władysław Siemaszkowie za książkę ”Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945". O jej przyznaniu decydują zarówno walory literackie, jak również tematyka  – ważna kulturowo, społecznie lub politycznie. Zwycięzca otrzymuje medal z podobizną patrona, Józefa Mackiewicza i cytatem z jego książki "Tylko prawda jest ciekawa" oraz nagrodę pieniężną w wysokości 8 tys. dolarów. Kapituła wyróżnia ponadto dwie książki, a ich autorzy otrzymują nagrody pieniężne w wysokości 1 tys. dolarów. W tym roku wyróżnienie otrzymał  Piotr Semka za książkę ”My, reakcja. Historia emocji antykomunistów w latach 1944-1956” oraz Dorota Heck – za ”Recenzje bez cenzury”.

Jestem za ścisłością, gdyż jedynie prawda jest ciekawa – pisał Józef Mackiewicz. Ale jednocześnie prawda jest z reguły bardziej wielostronna i bogata, i barwna, niż wykoncypowane jej przeróbki. (...) Prawda bywa też z reguły bardziej wstrząsająca, bardziej poruszająca czy bardziej podniecająca, bardziej sensacyjna i bardziej kryminalna od wymyślnych sensacyjnych i kryminalnych powieści.

Wśród dotychczasowych laureatów znaleźli się m.in.: Eustachy Rylski (”Człowiek w cieniu”), ks. Tadeusz Isakowicz- Zaleski ("Księża wobec bezpieki na przykładzie archidiecezji krakowskiej"), Jarosław Marek Rymkiewicz (”Wieszanie”), Bronisław Wildstein ("Dolina nicości"), Ryszard Legutko (”Sokrates”).

To nie jest książka glamour

Takie stwierdzenie autorki pada już na samym początku. Jak się szybko przekonamy, tak jest w istocie – książka jest ”gorąca” i czyta się ją jak thriller psychologiczny z historią w tle.

Nie może się podobać – ma przeszkadzać, poruszać, przerażać – twierdzi Siedlecka we wstępie.

”Biografie odtajnione” stanowią rodzaj tryptyku z dwiema wcześniej napisanymi książkami Joanny Siedleckiej: ”Obławą” (opisującą losy pisarzy represjonowanych w czasach PRL-u) oraz "Kryptonim Liryka" (o bezskutecznych próbach rozpracowywania polskich pisarzy przez SB).  Tym razem zaglądamy pod podszewkę życiorysów pisarzy wszystkim znanych: Witolda Gombrowicza, Jerzego Andrzejewskiego, Władysława Broniewskiego, Jerzego Zawieyskiego i Anny Kamieńskiej. Siedlecka pokazuje, jak bezwzględne były metody śledzenia i niszczenia ludzi i ile im to przysporzyło cierpień, rujnując życie osobiste, kariery literackie i zdrowie, a nawet przyczyniając się do przedwczesnej śmierci.

Cel, jaki przyświecał autorce, znakomicie koresponduje z cytatem patrona Nagrody, który dowodzi, że prawda zawsze jest najciekawsza i bardziej od zmyślenia poruszająca. Sama tak o tym pisze:

Prawda dokumentów odkłamuje wiele fałszów (…). Pozwala zajrzeć za kurtynę naszego życia literackiego i kulturalnego, którego nie sposób zrozumieć bez wciąż mało znanej roli tajnych służb. Nie tylko je kontrolowały i penetrowały, ale wpływały także na losy pisarzy (…). Na ”obróbkę” zbiorowej świadomości, (…) zwłaszcza młodych, literaturę dla nich powierzając wyjątkowo licznym na tym odcinku tajnym współpracownikom (…).

W zamian – konkluduje pisarka – zaczęto ”oswajanie” PRL-u, sprowadzając go do gagów z ”Misia” i relatywizując komunistyczne zbrodnie i represje. Książka jest także rodzajem zadośćuczynienia tym, których bezkarnie niszczono.

Oprócz relacji, napisanych – jak to u Siedleckiej – żywym, dynamicznym i obrazowym językiem, w książce znajdziemy także kopie dokumentów oraz liczne zdjęcia.

”Biografie odtajnione. Z archiwów literackich bezpieki” Joanny Siedleckiej ukazały się w Wydawnictwie Zysk i S-ka.

Artykuł ukazał się pierwotnie na portalu Kulturaonline w listopadzie 2016 roku.