Ostatnia Wieczerza na miniaturach średniowiecznych

Ostatnia Wieczerza, Antyfonarz, kodeks pergaminowo-papierowy pisany w języku łacińskim,
XIV w. , część papierowa XVIII-wieczna, ZNiO

Ostatnia Wieczerza była posiłkiem paschalnym, przygotowanym – zgodnie tradycją żydowską – na pamiątkę uwolnienia z niewoli egipskiej, a zarazem  ustanowieniem nowego rytu. Tym razem bowiem barankiem paschalnym będzie Chrystus.  Jej opis znajdziemy we wszystkich ewangeliach. U Mateusza, do którego nawiązuje grafika de Vosa, pokazany jest moment ujawnienia zdrajcy, podobnie jak na słynnym fresku Leonarda da Vinci. Jest to moment bardzo dramatyczny. Nie wszyscy biesiadnicy rozumieją, co mówi Judasz, ale wszyscy są poruszeni faktem, że ktoś zdradził. Nie zauważają nawet, że Judasz odchodzi od stołu trzymając w ręce sakiewkę z pieniędzmi.

Temat Ostatniej Wieczerzy jest jedyną miniaturą w Antyfonarzu -  kodeksie pergaminowo-papierowy pisany w języku łacińskim, z lat 1397 i 1743. Miniatura pochodzi z najstarszej, XIV-wiecznej części. Antyfonarz  zawiera nuty i teksty pieśni kościelnych. Napisany jest minuskułą gotycką przez brata Marcina na polecenie Henryka z Greuenbergu (Gryfów Śląski). Inicjały z XIV w. wykonane zostały barwą czerwoną, niebieską, czarną i złotem.  

Ostatnia Wieczerza, Antyfonarz

Na miniaturze Chrystus i apostołowie zgromadzeni są wokół okrągłego stołu, którego środkową część wypełnia talerz z rybą, ponadto  zaś widzimy okrągły, przypominający hostię chleb. Obydwa te symbole nawiązują do rozmnożenia chleba i ryb przez Chrystusa. Ryba jest ponadto symbolem św. Piotra, bywała także we wczesnym chrześcijaństwie symbolem chrztu. Często wskazywano też na greckie słowo ICHTHYS („ryba”) jako na akronim, który można odczytać jako „Jezus Chrystus, Boży Syn, Zbawiciel”. 

Ubrany w ciemnoniebieską szatę Chrystus siedzi w górnej części stołu, z Janem – umiłowanym uczniem. Zarówno Chrystus, jak i apostołowie mają nimby wokół głowy, widoczne są też ich twarze. Jedynym odwróconym i bez aureoli jest – jak się domyślamy – Judasz Iskariota.  Miniatura otoczona jest piękną dekoracją kwiatową, wśród której widoczna jest postać mnicha, z napisem: „Fr   offert” (Ofiarowuje brat?)