Ars Cameralis - niezwykłe koncerty w Oratorium Marianum /relacja/

 "Małe jest piękne", jak powiedział Ernst Schumacher. Słowa te można odnieść do różnych dziedzin, także do muzyki kameralnej, którą wykonuje zazwyczaj niewielkie grono wykonawców, w realiach bardziej intymnych niż wielka sala koncertowa. Towarzyszy im znajdujące się w pobliżu skromne grono słuchaczy – wybrańców, by nie rzec: wtajemniczonych, współtworzących wraz z muzykami jakiś szczególny rodzaj więzi. Takie są właśnie koncerty w cyklu Ars Cameralis, które odbywają się co miesiąc w pięknej barokowej przestrzeni Oratorium Marianum we Wrocławiu.

Mariusz Patyra (skrzypce) i   Radosław Kurek (fortepian) podczas koncertu w Oratorium Marianum, 
13 października 2023 r. fot. Barbara Lekarczyk-Cisek

Mariusz Patyra   –  prawdziwy uczeń Wieniawskiego

Zaczęło się od górnego C, kiedy to 13 października zabrzmiał koncert w wykonaniu znakomitego skrzypka Mariusza Patyry, który w towarzystwie Radosława Kurka, grającego na fortepianie, zaprezentował kompozycje Henryka Wieniawskiego, Johannesa Brahmsa, Antonia Bazziniego i Fryderyka Chopina. Walorem nie do przecenienia było słowo wstępne prof. Marka Dyżewskiego, dzięki któremu słuchacze mogli bardziej świadomie słuchać prezentowanych kompozycji, ale także dowiedzieć się, jaka jest idea owych comiesięcznych muzycznych spotkań.

Otóż cykl Ars Cameralis powstał z inicjatywy Fundacji Forum Artis im. Marka Tracza, a jej zamierzeniem było nade wszystko ukazywanie piękna dzieł muzyki kameralnej. 

"Słusznie mówi się – czytamy w programie pierwszego z koncertów tego cyklu – że muzyka kameralna jest <sztuką dla wybranych >. Bo tylko wykonawcy najwyższej miary potrafią ukazywać piękno jej dzieł. I tylko słuchacze o wyrafinowanym smaku i szczególnej wrażliwości są w stanie na to piękno się otworzyć i nim zachwycić. Wyjątkowym wyzwaniem jest muzyka kameralna przede wszystkim dla jej twórców". 

Prof. Marek Dyżewski przedstawił również wykonawców: Mariusza Patyrę – laureata wielu nagród, w tym m. in. Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego Józefa Joachima w Hanowerze,  Międzynarodowego Konkursu Stradivariego w Cremonie (1998), IV nagrody i specjalnego wyróżnienia Odense Symphony Orchestra na Międzynarodowym Konkursie Skrzypcowym Carla Nielsena w Odense (2000). Otrzymał I nagrodę (jako pierwszy Polak!), nagrodę specjalną za najlepszą interpretację "Kaprysów" Paganiniego i kopię skrzypiec "Il Cannone" należących do wielkiego wirtuoza na Concorso internazionale di violino "Premio Niccolò Paganini" w Genui. 

Z kolei pianista Radosław Kurek jako pianista - kameralista zdobywał nagrody i wyróżnienia na konkursach w Indianapolis, Genewie, Monachium, Terni, Shumen, Narwie, Florencji, Warszawie, Łodzi, Wrocławiu, Gdańsku, Katowicach. Najwyżej ceni sobie wyróżnienia The Bridget Doolan Prize za najlepsze wykonanie utworu W. A. Mozarta na Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym w Dublinie. 

Poznaliśmy także okoliczności powstania Sonaty Nr 2 A-dur op. 100 Johannesa Brahmsa, która stanowiła trzon tego koncertu – najkrótsza i uważana za najbardziej liryczną z trzech sonat skrzypcowych Brahmsa. Uważa się ją również za utwór najtrudniejszy do dobrego wykonania, a zarazem osiągnięcia równowagi pomiędzy liryzmem a wirtuozerią. Prawykonanie Sonaty Nr 2 odbyło się w Wiedniu 2 grudnia 1886 roku. Na skrzypcach zagrał wówczas Joseph Hellmesberger,  któremu towarzyszył przy fortepianie sam Brahms. Nadając utworowi formalny tytuł "Sonata na fortepian i skrzypce", zamiast zwyczajowego: "Sonata na skrzypce i fortepian", Brahms wskazał, że partia fortepianu jest tak samo ważna jak partia skrzypiec

Dla tych z Państwa, którzy na koncercie nie byli, a chcieliby posmakować gry Mariusza Patyry i posłuchać słowa wstępnego Marka Dyżewskiego:

56. Międzynarodowy Festiwal H. Wieniawskiego - Koncert inauguracyjny (Mariusz Patyra) 

Książek Piano Duo, czyli uroki  transkrypcji

Przedstawiając duet artystów prof. Marek Dyżewski podkreślał, jak ważna jest formacja, którą otrzymuje muzyk. W przypadku Krzysztofa Książka podkreślił, że kształcił się pod opieką Stefana Wojtasa, którego z kolei uformował inny wybitny pedagog, Ludwig Stefański, mąż wybitnej pianistki Haliny Czerny-Stefańskiej. Otóż Stefan Wojtas mieszkał w domu tej pary do 1968 roku, miał tam własny pokój z fortepianem i pobierał u prof. Stefańskiego wielogodzinne lekcje gry na tym instrumencie. Tacy to byli ludzie: serdeczni, bezinteresowni i nadzwyczaj pracowici. Tę pracowitość, motywację dźwigania się wzwyż, odziedziczył poniekąd Krzysztof Książek, podobnie jak jego koleżanka ze studiów,  a obecnie żona, Agnieszka Zahaczewska-Książek. Duet powstał jeszcze podczas studiów w Akademii Muzycznej w Bydgoszczy. Po siedmiu latach wytrwałej pracy przyszły sukcesy, m.in. II Nagroda i Nagroda Specjalna za najlepsze wykonanie dzieł Schuberta w Jeseniku czy I Nagroda Specjalna na III Międzynarodowym Konkursie Duetów Fortepianowych im.  Suzany Szӧrenyi w Bukareszcie. W 2021 roku zostali zwycięzcami II Międzynarodowego Konkursu Muzyki Polskiej im. Stanisława Moniuszki w Rzeszowie, w kategorii "zespoły kameralne". 

Część swojego wystąpienia poświęcił Marek Dyżewski zjawisku transkrypcji, określając ją jako przeniesienie na inne spectrum dźwiękowe, dzięki czemu dzieło uzyskuje nowe wcielenie, czasami wręcz nowe życie. Sztandarowym przykładem mogą być "Obrazki z wystawy" Modesta Musorgskiego, powstałe po obejrzeniu akwarel przyjaciela,  Wiktora Hartmanna. Musorgski mocno przeżył jego niespodziewane odejście. Żal z powodu straty przyjaciela sprawił, że każdemu z dziesięciu obrazom, które zrobiły na nim największe wrażenie, poświęcił jedną miniaturę. Z kolei Maurice Ravel przeniósł je z oryginalnej wersji na fortepian na orkiestrę i tak rozpoczął się triumfalny pochód "Obrazków..." przez światowe estrady, co przyczyniło się także do zainteresowania pianistów oryginalną wersją kompozycji.

Znane są również nowe wcielenia muzyki Chopina, np. w wykonaniu Singer Singers, Novi , Camerata Silesia czy ostatnio Polish Cello Quartet, grający muzykę Chopina na wiolonczelach. Tradycja transkrypcji jest nienowa –  znane są transkrypcje utworów skrzypcowych utworów Vivaldiego, dokonanych przez Johanna Sebastiana Bacha na organy. 

Takiej transkrypcji dokonali również Krzysztof Książek i Agnieszka Zahaczewska-Książek, biorąc sobie za cel Uwerturę do "Snu nocy letniej" F. Mendelssohna-Bartholdy`ego, co było z pewnością dużym wyzwaniem, zakończonym jednakże sukcesem. 

Posłuchajmy tego utalentowanego duetu w transkrypcjach L. van Beethovena- 8 Variationen uber ein Thema des Grafes von Waldstein oraz F. Schuberta- Fantasie in F minor D. 940:

Transkrypcja jest często wyzwaniem dla potęgi sztuki wirtuozowskiej. O ileż uboższa byłaby literatura muzyczna, gdyby nie transkrypcje!

A już 3 grudnia czeka nas ostatni w tym roku koncert z cyklu Ars Cameralis, którego bohaterem będzie Kapela Świętokrzyska w składzie: Marzena Michałowska (sopran) i Tomasz Krzysica (tenor). Słowo wstępne wygłosi Marek Dyżewski.

Wstęp wolny, rezerwacja bezpłatnych zaproszeń: +49 502 654 876 lub promusica@promusica.pl