Od szkicu do panoramy. 40-lecie udostępnienia „Panoramy Racławickiej” we Wrocławiu

Jak powstawał największy polski obraz, jak wyglądały przygotowania do jego namalowania? Otwierana w 40. rocznicę udostępnienia we Wrocławiu „Panoramy Racławickiej” wystawa czasowa odkrywa historię oraz proces twórczy jednego z najważniejszych dzieł polskiej sztuki. 

Kluczowym punktem ekspozycji, wokół którego zbudowana zostanie cała narracja, będzie „Mała Panorama Racławicka” – wypożyczona z prywatnej kolekcji. Wśród pokazywanych prac znajdą się także m.in. pierwszy szkic do malarskiego portretu Tadeusza Kościuszki czy żartobliwy rysunek przedstawiający dwóch pojedynkujących się artystów stojących na rusztowaniach „Panoramy Racławickiej”. 

Wystawa „Od szkicu do panoramy” przybliża niezwykle fascynujący proces twórczy, który doprowadził do powstania „Panoramy Racławickiej” – jednego z najbardziej rozpoznawalnych dzieł polskiego malarstwa historycznego. Zarówno ekspozycja, jak i towarzyszący jej katalog mają na celu ukazanie etapów pracy nad tym monumentalnym obrazem, począwszy od pierwszych koncepcji w postaci drobnych szkiców, poprzez rysunki projektowe i studia olejne, aż po ukończoną panoramę.

Pierwszym krokiem w procesie tworzenia „Panoramy Racławickiej” było wykonanie licznych szkiców, które stanowiły fundament koncepcyjny całej kompozycji. Te szybkie, często ołówkowe rysunki odgrywały kluczową rolę w określeniu układu, dynamiki i narracji finalnego dzieła. Stopniowo przekształcały się one w bardziej rozbudowane studia malarskie, będące pełnoprawnymi obrazami. Wystawa pozwala prześledzić tę ewolucję – od początkowych szkiców postaci, scen bitewnych i pejzaży po finalny, monumentalny obraz.

„Szczególną uwagę warto zwrócić na koncepcyjne rysunki Jana Styki, który był głównym inicjatorem projektu” – mówi Natalia Sienkiewicz, kuratorka wystawy. „Te przedstawiające Tadeusza Kościuszkę, kosynierów oraz polskich żołnierzy nie tylko ukazują ogrom pracy włożonej w stworzenie panoramy, ale także świadczą o wyjątkowym talencie Styki, jego dbałości o detale i historyczną wiarygodność. Dzięki nim można prześledzić, jak artysta wyobrażał sobie poszczególne sceny bitwy pod Racławicami, nadając postaciom wyrazistość i indywidualny charakter. Rysunki te dowodzą także niezwykłej precyzji w odwzorowywaniu uzbrojenia, mundurów oraz krajobrazu”.

Tadeusz Kościuszko, fragm. Panoramy Racławickiej, fot. Barbara Lekarczyk-Cisek

Jednym z kluczowych etapów realizacji „Panoramy Racławickiej” było stworzenie przez Jana Stykę i Wojciecha Kossaka „Małej Panoramy Racławickiej” – cyklu czterech olejnych malowideł. Służyły one jako próbna kompozycja, umożliwiając dopracowanie dynamiki bitwy oraz narracji historycznej w mniejszej skali. Stanowiły także istotny punkt odniesienia dla zespołu artystów pracujących nad finalnym dziełem, pozwalając na lepszą koordynację ich pracy nad monumentalnym płótnem.

Celem wystawy jest także przypomnienie twórców biorących udział w realizacji „Panoramy Racławickiej”: Jana Styki, Wojciecha Kossaka, Ludwiga Bollera, Tadeusza Popiela, Zygmunta Rozwadowskiego, Teodora Axentowicza, Michała Sozańskiego, Włodzimierza Tetmajera, Wincentego Wodzinowskiego. Zaprezentowane zostaną również prace podejmujące temat bitwy pod Racławicami, ale namalowane przez artystów nie biorących udziału w powstawaniu dzieła przeznaczonego dla Lwowa, m.in. Jana Matejki czy Józefa Chełmońskiego.

Wystawie towarzyszyć będzie katalog zawierający fotografie eksponowanych dzieł oraz teksty przybliżające historię i proces powstawania „Panoramy Racławickiej”.

Bartosz Głowacki zakrywa wylot armaty, fragm. Panoramy Racławickiej,
fot. Barbara Lekarczyk-Cisek

Dr hab. Piotr Oszczanowski, dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu:

„Panorama Racławicka” to wyjątkowe dzieło, które powstało w szczególnych okolicznościach i wymagało ogromnego zbiorowego wysiłku. Dzisiaj mamy okazję poznać kulisy pracy nad tym monumentalnym obrazem. Wspólny wysiłek dziewięciu malarzy, którym przewodzili Jan Styka i Wojciech Kossak, to historia niezwykła. 

Możliwość zobaczenia tego, co poprzedzało powstanie tego obrazu, to doprawdy pasjonująca opowieść – i to o swoistej dramaturgii. Dochodzenia do istoty malarstwa panoramicznego, poznania specyfiki tematu, wizje lokalne, studia ikonograficzne, a wreszcie zmierzenie się z wyzwaniem, które nie miało wcześniej zbyt wielu precedensów, jest tematem tej wystawy. 

Szkice, projekty i wreszcie malarskie bozzetta – wszystko to uzmysławia nam, jak żmudna i wieloaspektowa była droga prowadząca do ostatecznego efektu, a nim był panoramiczny obraz o wymiarach 15 na 114 metrów. I to właśnie wystawa, której kuratorką jest Natalia Sienkiewicz, nam prezentuje. Bo pomysł – to jedno, ale realizacja, wyścig z czasem, ten bezmiar pracy oraz inwencji wybitnych artystów polskich końca XIX w., to rzecz wyjątkowa i osobne zagadnienie.

Panorama Raclawicka 2023, fot. W. Rogowicz

Od szkicu do panoramy. 

40-lecie udostępnienia „Panoramy Racławickiej” we Wrocławiu

15 czerwca – 12 października 2025

Kuratorka: Natalia Sienkiewicz

informacja prasowa