J.S. Bach: Ein feste Burg ist unser Gott - Warownym grodem jest nasz Bóg /relacja z koncertu/

Podczas sobotniego koncertu pięknie wybrzmiały zarówno pojedyncze arie, jak też chorały w wykonaniu Dresdner Kammerchor. Towarzyszyła im wspaniała Wrocławska Orkiestra Barokowa, której flety, skrzypce i viola da gamba wywołały gorący aplauz.

Dresdner Kammerchor, fot. Joanna Stoga

Wśród koncertów inaugurujących nowy sezon w Narodowym Forum Muzyki znalazł się także jubileuszowy, przypadający z okazji  500. rocznicy Reformacji. Kompozytorem nie mógłby więc być nikt inny, jak tylko Jan Sebastian Bach :-)  Zaśpiewał Dresdner Kammerchor, któremu towarzyszyła Wrocławska Orkiestra Barokowa. Całość poprowadził Hans-Christoph Rademann, który, mając za tłumacza JarosławaThiela, szefa Orkiestry, wprowadził słuchaczy w interpretację dwóch prezentowanych kantat. W drugiej części koncertu wysłuchaliśmy kompozycji Missa brevis F-dur (BWV 233). 

Kantaty w twórczości Jana Sebastiana Bacha

Biograf J.S. Bacha, Albert Schweitzer, stwierdził, iż:

W porównaniu z kantatami wszystko, co Bach poza tym stworzył, wydaje się niemal tylko dodatkiem.

Słowa te brzmią być może nieco ekscentrycznie, ale nie sposób nie przyznać, że kantaty tworzył lipski Kantor najczęściej. W twórczości Jana Sebastiana kantata była częścią liturgii, rodzajem muzycznego kazania, pouczenia. W liturgii protestanckiej bowiem najważniejsze jest słowo i kantata temu słowu służyła. Bach był człowiekiem głębokiej wiary - przez całe życie czytał i studiował Biblię oraz dzieła teologiczne, przede wszystkim Lutra. Teksty swoich utworów opatrywał często takimi aktami strzelistymi, jak: S D G („Soli Deo Gloria” – „Bogu Jedynemu Chwała”) czy J J („Jesu juva” – „Jezu, wspomóż”).

Albert Schweitzer napisał także słowa, które wydają się być najistotniejsze w zrozumieniu twórczości lipskiego Kantora:

Muzyka jest dla niego służbą bożą. Twórczość i osobowość Bacha oparte są na jego pobożności. I jeśli w ogóle można go zrozumieć, to jedynie z tego punktu widzenia. 

Hans-Christoph Rademann, fot. Joanna Stoga

Koncert w NFM

Podczas sobotniego koncertu usłyszeliśmy dwie kantaty: Gott der Herr ist Sonn und Schild  (BWV 79)  oraz Ein feste Burg ist unser Gott (BWV 80), przy czym ta druga dała tytuł całemu koncertowi.

Kantatę Bóg jest słońcem i tarczą skomponował Bach w 1825 roku – na Dzień Reformacji. Jest cytatem z Psalmu 84 i zawiera dwie strofy: pierwszą z "Nun danket alle Gott" Martina Rinckarta, związane z Dniem Reformacji w Lipsku,  druga natomiast jest cytatem Ludwiga Helmbolda: "Nun laßt uns Gott dem Herren".

Kantata otwiera się chóralnym Gott der Herr ist Sonn und Schild (Bóg Pan jest słońcem i tarczą).Instrumentalny ritornello (rodzaj refrenu) wprowadza dwa motywy: świąteczny, marszowy temat dla rogów i kotłów oraz żywszy kontr-motyw (czyli motyw dopełniający), który rozwija się z nuty słyszanej siedem razy (siódemka jest symbolem pełni).

Isabel Jantschek (sopran), Martin Schicketanz (bas), fot. Joanna Stoga

Podczas koncertu w Narodowym Forum Muzyki najbardziej przemówiły do mnie w tej kantacie głosy sopranu i duety: Isabel Jantschek, z jej cudownie brzmiącym, czystym sopranem, oraz Martin Schicketanz, znakomicie z nią współbrzmiący, ciepły bas. Isabel pamiętam z występu na Wratislavia Cantans w 2014 roku. Zaśpiewała wówczas w utworze Jana Dismasa Zelenki In Te Domine speravi, pod batutą wspaniałego Václava Luksa. Już wtedy zwróciła moją uwagę. Podobnie było i tym razem, szczególnie w duecie Gott, ach Gott, verlass die Deinenen nimmermehr! (Boże, ach, Boże, słów Twoich własnych nie opuszczaj!). 

Do posłuchania: Johann Sebastian Bach: Gott der Herr ist Sonn und Schild, BWV 79. Joanne Lunn / William Towers / James Glichrist / Peter Harvey, The Monteverdi Choir, sir Eliot Gardiner

Jednak najbardziej przemówiła mi do serca niezwykle piękna kantata Ein feste Burg ist unser Gott (BWV 80, Warownym grodem jest nasz Bóg). Kompozytor wykonał ją prawdopodobnie z okazji Święta Reformacji 31 października 1724 roku, ale powstała wcześniej i była po raz pierwszy zaprezentowana w trzecią niedzielę Wielkiego Postu 1715 roku. Wykonana ponownie po latach, została wzbogacona o opracowanie pierwszej zwrotki chorału Lutra Ein feste Burg ist unser Gott. Do kantaty BWV 80 Bach powrócił w latach 1727-1731, by zaprezentować dzieło ponownie z okazji Dnia Reformacji. Bachowski rękopis owej, trzeciej już wersji, kantaty zachował się we fragmentach przechowywanych obecnie w Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu. Kartki z zapisanym przez Bacha urywkiem BWV 80 są częścią Albumu Muzycznego słynnej polskiej pianistki i kompozytorki doby romantyzmu – Marii Szymanowskiej.

Isabel Jantschek (sopran), fot. Joanna Stoga

Przesłanie kantaty BWV 80, zawarte w słowach samego chorału, sprowadza się do zdania z I Listu do Koryntian (3, 10): Nikt nie może bowiem położyć innego fundamentu, oprócz tego, który już został położony, a jest nim Jezus Chrystus.

Kompozycja zawiera więcej duetów i arii i to czyni ją z pewnością bardziej atrakcyjną – zarówno dla słuchaczy, jak i wykonawców. Czysty sopran Isabel Jantschek znowu pięknie wybrzmiał w arii Komm in mein Herzenshaus (Wejdź do domu mego serca), z towarzyszeniem fletu. Podobały mi się także arie altu Annekathrin Laabs, także w duecie z tenorem Tobiasem Mäthgerem: Wie selig sind doch die, die Gott im Munde tragen (Błogosławieni, co Boga w ustach mają).

Jana Semerádová, Małgorzata Klisowska, Dora Ombodi - flety, fot. Joanna Stoga

Do posłuchania: kantata BWV 80: Barbara Schlick, sopran, Gérard Lesne, alt (contratenor), Howard Crook, tenor Peter Kooy, bas, La Chapelle Royale Collegium Vocale, Philippe Herreweghe

Missa brevis F-dur BWV 233

Drugą część koncertu wypełniła Missa brevis BWV 233. Mszami luterańskimi lub „małymi mszami” Johanna Sebastiana Bacha są cztery Msze Kyrie-Gloria w F-dur, G-moll i G-dur, BWV 233-236. Reprezentują Kyrie i Glorię łacińskiej Mszy św., są więc nazywane Missa brevis. Ten sam gatunek obejmuje również Missę z Kyrie i Glorii, skomponowaną przez Bacha w 1733 roku, a następnie rozszerzoną na małą Mszę.

Zaśpiewane przepięknie, głównie przez Dresdner Kammerchor, miały nieliczne, ale za to piękne arie.

Hans-Christoph Rademann i jego śpiewacy, a także Wrocławska Orkiestra Barokowa tak się spodobali, że zebrali gromkie brawa i musieli bisować.

Podczas sobotniego koncertu pięknie wybrzmiały zarówno pojedyncze arie, jak też chorały w wykonaniu Dresdner Kammerchor. Towarzyszyła im wspaniała Wrocławska Orkiestra Barokowa, której flety, skrzypce i viola da gamba wywołały gorący aplauz.

Koncert Ein feste Burg ist unser Gott odbył się 14 października 2017 roku w Narodowym Forum Muzyki.