Świadomość lalki. Teatr form Jadwigi Mydlarskiej-Kowal. Nowa wystawa w Muzeum Śląskim

9 lutego 2018 roku odbędzie się wernisaż wystawy „Świadomość lalki. Teatr form Jadwigi Mydlarskiej-Kowal”, poświęconej dorobkowi twórczemu jednej z najważniejszych reformatorek polskiego teatru lalkowego XX wieku. Wystawa potrwa do 22 kwietnia.

materiały Muzeum Śląskiego

Niekonwencjonalna wyobraźnia i nowatorstwo Jadwigi Mydlarskiej-Kowal 

Przedstawienia lalkowe kojarzone są zwykle z inscenizacjami dla młodej widowni. Jednak istnieje także „dorosła” odmiana tej formy teatru, równie twórczego oraz angażującego emocje i intelekt widzów w nie mniejszym stopniu niż teatr dramatyczny. Lalki w tego rodzaju spektaklach mogą pełnić różne funkcje i stanowić zarówno partnerów dla „żywego” aktora, jak i zupełnie samodzielne formy.

W XX wieku zmieniło się rozumienie roli lalek, które zaczęto traktować jako jeden z możliwych środków ekspresji w spektaklu. Postacią sceniczną obok lalki stał się także przedmiot podniesiony do funkcji znaku teatralnego. Nie zawsze jednak z walorami artystycznymi lalek wiązała się dostosowana do potrzeb forma i konstrukcja, a ich możliwości animacyjne nie zawsze satysfakcjonowały twórców.

Jadwiga Mydlarska-Kowal należała do tych scenografów, którzy w swoich projektach zaczęli łączyć plastyczną ekspresję lalek ze zróżnicowaną konstrukcją i mechaniką dostosowaną do poszczególnych realizacji. W swojej typowej formie lalka uważana była za obiekt, przy użyciu którego nie sposób przekazać skomplikowanych przeżyć i emocji. Dzięki pracom Mydlarskiej-Kowal lalkarstwo stało się sztuką przemawiającą własnym, specyficznym dla tego medium językiem, a sama lalka przestała być jedynie obiektem poddanym animatorowi, stała się bytem samodzielnym, mającym możliwość przedstawiania na scenie złożoności ludzkich losów.

materiały Muzeum Śląskiego

Artystka związana była z Wrocławskim Teatrem Lalek, który za sprawą spektakli zrealizowanych w jej scenografii zyskał nowatorski, niepowtarzalny i zarazem charakterystyczny wyraz. Zajmowała się w nim między innymi teatrem dla dorosłych, uznawanym za najtrudniejszą z form sztuki lalkarskiej. Kluczową cechą teatru, którego Mydlarska była reformatorką, było to, że grano w nim te same spektakle, które wystawiano na deskach teatrów dramatycznych. Nie był to repertuar specjalny, przystosowany do możliwości drewnianych kukieł. Artystka wręcz odwróciła ten stan rzeczy: jej lalki zyskały takie możliwości ekspresji, iż często dobitniej przekazywały idee zawarte w sztuce, niż mógłby tego dokonać żywy aktor. W okresie, kiedy w polskich teatrach lalkowych królował tradycyjny repertuar, przeznaczony w większości dla najmłodszych widzów, we Wrocławiu wystawiano dzieła wymagające niekonwencjonalnej wyobraźni - Goethego, Witkacego, Szekspira, Kafki, Schulza. W Ryszardzie III (Wrocławski Teatr Lalek, 1997) na scenie pojawiły się zmechanizowane głowy, w Burzy (Teatr Animacji, Poznań, 1997) bezgłowe płaszcze, z których wyłaniały się ręce aktorów. Ta symbioza lalki z aktorem jest jeszcze jedną cechą, którą odnaleźć można w twórczości artystki. Nieco inne oblicze Mydlarska ukazywała, projektując scenografie do przedstawień lalkowych dla dzieci, jednak i tam przenikały elementy znane z jej „dorosłych” realizacji.

Lalka z "Fausta" J.W. Goethego

Teatr Lakowy i scenografia dla teatrów dramatycznych

Wystawa „Świadomość lalki” została podzielona na dwie przestrzenie, z których jedna pokazuje działania artystki w teatrach lalkowych, druga – jej twórczość związaną z przedstawieniami na deskach teatrów dramatycznych. Ekspozycja realizacji lalkowych prezentuje najbardziej znaczące dokonania scenografki w tej dziedzinie, począwszy od jej pierwszych wystawień we Wrocławskim Teatrze Lalek, aż do nieukończonego przedstawienia Córka Króla Mórz. 

W części dotyczącej realizacji w teatrach dramatycznych ukazano drogi kształtowania się koncepcji roli i formy lalki w aktorskim spektaklu  teatralnym oraz proces zacierania różnic pomiędzy żywym aktorem a kukłą na scenie: od Wizyty starszej pani (Teatr im. W. Bogusławskiego, Kalisz, 1994), w której twarz aktorki pokryto makijażem tworzącym z niej maskę, podobną do tych noszonych przez lalki w Gyubalu Wahazarze czy Procesie, aż po Xięgę bałwochwalczą czy Gimpela głupka, w których wprowadzono do akcji dramatu marionety wzorowane na bohaterach zrealizowanego w teatrze lalkowym Fausta.

Proces F. Kafki

Twórczość Mydlarskiej wymyka się jakimkolwiek próbom jednoznacznego zdefiniowania. Jest to teatr autorski, niepowtarzalny i pod każdym względem wyjątkowy, także na tle osiągnięć teatru światowego. Jej scenografie nigdy nie były tłem czy wizualizacją przekazu zawartego w słowie, ale niezależnymi światami wynikającymi z tekstu. Niezależnie od formy spektaklu, zawsze w centrum jej scenicznych wizji był człowiek i pytanie o jego egzystencję oraz przeznaczenie.

Kuratorką wystawy jest Sylwia Ryś

Wernisaż odbędzie się 9 lutego o godz. 18.00, wystawę oglądać będzie można do 22 kwietnia w budynkach Centrum Scenografii Polskiej oraz stolarni. Dodatkowo w przestrzeni foyer na poziomie -2 głównego budynku Muzeum Śląskiego stanie instalacja złożona z lalek grających w spektaklu Akropolis wrocławska. Szopka.

Informacja prasowa Muzeum Śląskiego, śródtytuły moje.