Piramida kinematografii, czyli „Faraon”. Zaćmienie słońca w Iluzjonie

Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny zaprasza w dniach 21-22 maja 2022 roku na wyjątkowe wydarzenie filmowe „Faraon”. Zaćmienie słońca. Jest to drugie wydarzenie z cyklu W drodze po Oscara, w którym przedstawimy dziesięć polskich filmów, walczących przed laty o najbardziej prestiżową nagrodę filmową na świecie w kategorii Najlepszy Film Nieanglojęzyczny. Panel filmoznawców, spotkanie z Jerzym Zelnikiem, wystawa i koncert zespołu Bastarda wzbogacą program wydarzenia, umożliwiając spojrzenie na film w szerszej – współczesnej perspektywie.

Program wydarzenia

Faraon zyskał uznanie nie tylko w Polsce, lecz także na świecie – zdobył Złotą Kaczkę za najlepszy film roku oraz nominację do Oscara za Najlepszy Film Nieanglojęzyczny. Krytycy skupiali się przede wszystkim na ukazanych przez reżysera technikach rządzenia. Czy jednak opowieść o  konflikcie między młodym, idealistycznym Ramzesem a chłodnym, racjonalnym kapłanem Herhortem, jest tylko dramatem władzy? Warto ponad pół wieku po premierze bliżej przyjrzeć się temu arcydziełu, które skłaniać może do rozmaitych interpretacji.

PROGRAM:

21 MAJA (SOBOTA)

12:00 – 15:00 warsztaty dla dzieci W poszukiwaniu złotego skarabeusza

Warsztaty plastyczne dla dzieci w wieku 5-10 lat

Prowadząca: Klaudia Rutkowska

Makijaż egipski: Aleksandra Plewako-Szczerbińska

13:00 – 15:00 pokaz filmów dokumentalnych wokół Faraona i panel filmoznawców, Sala Mała Czarna

Goście: prof. Krzysztof Kornacki, dr Jacek Pająk oraz prof. Piotr Sitarski

Prowadzący: dr Robert Birkholc

15:30 – otwarcie wystawy Wokół Faraona

22 MAJA (NIEDZIELA)

12.00 – projekcja filmu Faraon, Sala Stolica

14:30 – spotkanie z aktorem Jerzym Zelnikiem oraz z  filmoznawcą i miłośnikiem Faraona Andrzejem Bukowieckim oraz Katarzyną Gliwą, kierowniczką Muzeum Barbary i  Stanisława Ptaków (Dział Teatralno-Filmowy Muzeum Katowic), Sala Stolica

19.30 – koncert zespołu Bastarda, Sala Stolica

23.05 godz. 20.00 – 25.05 godz. 20.00

Film Faraon oraz nagranie ze spotkania dostępne bezpłatnie na platformie Ninateka.pl

Pokaz filmu Faraon, reż. Jerzy Kawalerowicz, Polska, 1966, 150 min

22 maja, godz. 12:00, kino Iluzjon

Kadr z filmu Faraon, Fot. WFDIF

Egipt epoki Ramesydów. Nowy faraon Ramzes XIII chce reformować państwo i budować jego potęgę kosztem kapłanów, którzy – na czele z potężnym Herhorem – za rządów poprzedniego władcy zyskali ogromne wpływy. Młodość – idealistyczna i niecierpliwa – w konfrontacji ze sceptyczną i mądrą dojrzałością przeciwnika, posiadającego bogactwa i stanowiącą silną broń wiedzę, skazana jest jednak na nieuchronną klęskę.

Piramida kinematografii, superfilm uszlachetniony, anty-Kleopatra – donosiła polska prasa po premierze Faraona w 1966 roku. Już na długo przed wejściem filmu na ekrany dziennikarze kreowali atmosferę sensacji i szumnie zapowiadali dzieło Jerzego Kawalerowicza. Relacjonowano szczegóły wielkiej produkcji, kręconej między innymi na pustyni Kyzył-Kum pod Bucharą w Uzbekistanie oraz w Egipcie i ekscytowano się liczbą statystów, w roli których wystąpili…żołnierze armii radzieckiej. Film zachowa znamiona wielkiego spektaklu, będą sceny batalistyczne, wyścigi kwadryg, wielotysięczna armia statystów, którą wypełnię ekran, ale widowiskowość tych scen będzie jedynie służyła przedstawieniu jakiegoś innego świata – zaznaczał jednak sam Kawalerowicz przed realizacją.

Choć Faraon był ogromnym przedsięwzięciem produkcyjnym, zrealizowanym przy ogromnym wysiłku wszystkich członków ekipy, to jednak dla wielu okazał się dużym zaskoczeniem. Adaptacja słynnej powieści Bolesława Prusa nie miała w sobie bowiem nic z wystawnych, komercyjnych superwidowisk w stylu Ben Hura czy Kleopatry. Zamiast mnożyć gatunkowe atrakcje i epatować widzów wizualnymi bodźcami, reżyser postawił bowiem na ascetyzm i  redukcję. W efekcie powstał jeden z najbardziej oryginalnych filmów kostiumowych w  historii światowego kina.

Idei redukcji podporządkowana została zarówno znakomita scenografia Jerzego Skrzepińskiego, jak i fenomenalne zdjęcia Jerzego Wójcika, Wiesława Zdorta i Witolda Sobocińskiego. Wielobarwna, jaskrawa, kiczowata stylistyka hollywoodzkich „supergigantów” została zastąpiona w Faraonie paletą barw opartą na ugrach, bieli, czerni i złocie, kreującą specyficzny efekt patyny.

Jerzy Zelnik w filmie Faraon, Fot. WFDIF

Spotkanie z aktorem Jerzym Zelnikiem, z  filmoznawcą i miłośnikiem Faraona Andrzejem Bukowieckim oraz Katarzyną Gliwą, kierowniczką Muzeum Barbary i  Stanisława Ptaków

22 maja, godz. 14:30, kino Iluzjon

Jerzy Zelnik – aktor filmowy, teatralny i telewizyjny, kojarzony przede wszystkim z podwójną rolą w Faraonie Jerzego Kawalerowicza, którą zagrał jeszcze jako student warszawskiej PWST. W latach 60. był aktorem Starego Teatru w Krakowie, potem warszawskiego Teatru Powszechnego za dyrekcji Zygmunta Hűbnera i po jego śmierci. Zagrał w pięciu filmach Andrzeja Wajdy: Przekładańcu (1968) wg utworów Stanisława Lema jako doktor Burton, Krajobrazie po bitwie (1970) wg Tadeusza Borowskiego jako amerykański komendant, Piłacie i innych (1971) wg Mistrza i Małgorzaty Bułhakowa w roli Judy z Kiriatu, w adaptacji powieści Ziemia obiecana Władysława Reymonta (1975) jako Stein, pracownik kantoru oraz w Smudze cienia (1976). Wcielił się też w Łukasza Niepołomskiego w ekranizacji powieści Dzieje grzechu Stefana Żeromskiego w reż. Waleriana Borowczyka (1975). Telewizyjnej widowni znany był jako szlachetny prawnik Franciszek Murek w serialu Doktor Murek (1979) wg powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza czy Zygmunt August w serialu Królowa Bona (1980) i ekranizacji Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny (1982) z Anną Dymną (serial i film w reż. Janusza Majewskiego). Znakomity był jako Razumow w Spiskowcach wg Conrada w teatralnym spektaklu Zygmunta Hűbnera (1979) i jako hrabia Henryk z Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego w telewizyjnym spektaklu tego reżysera (1982).

Andrzej Bukowiecki – absolwent filmoznawstwa UŁ i Studium Wiedzy o Filmie w Szkole Filmowej w Łodzi. W l. 1984–2011 pracownik, a w l. 2011-20 – dyrektor Domu Sztuki SMB „Jary” na Ursynowie. W placówce tej przez 36 lat upowszechniał kulturę filmową. Wykładał m.in. na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie i Akademii Polskiego Filmu. Współautor (z dr Rafałem Marszałkiem) albumu 100 lat polskiego filmu. 1908–2008 (2008). Autor m.in. monografii Kazimierza Prószyńskiego w wyd. Sto lat polskiego filmu. Część pierwsza: Początki (2008) oraz tekstu w pracy zbiorowej Jerzy Płażewski pod red. Barbary Gizy i Piotra Zwierzchowskiego (2021). Laureat Nagrody ZAIKS-u im. Krzysztofa Teodora Toeplitza za osiągnięcia w publicystyce filmowej (2020).

Katarzyna Gliwa –  magister teatrologii UJ, pracuje w Muzeum Historii Katowic, od 2010 roku kierownik Działu Teatralno-Filmowego z ekspozycją stałą „Muzeum Barbary i Stanisława Ptaków”. W zbiorach znajdują się pamiątki oraz dokumentacja życia artystycznego i prywatnego Barbary Ptak. Można tam oglądać fotografie, kostiumy sceniczne (m.in. dwie zbroje zaprojektowane do musicalu Człowiek z La Manchy, w którym wystąpił mąż Barbary, Stanisław Ptak), plakaty, nagrody, wyróżnienia oraz wiele innych ciekawostek zgromadzonych przez lata przez tę parę artystów.

Pokaz filmów dokumentalnych wokół Faraona

21 maja, godz. 13:00, kino Iluzjon

Fot. WFDIF

150 dni Faraona, reż. Grzegorz Lasota, 1966, 20 min

Film został zrealizowany dla Telewizji Polskiej podczas kręcenia dzieła Kawalerowicza i jest rodzajem making-offu.

Buchara-Faraon, reż. Ryszard Ronczewski, 2005

Wyreżyserowany przez Ryszarda Ronczewskiego – aktora grającego w adaptacji powieści Bolesława Prusa Eunanę – powstał po latach od premiery Faraona, jednak składa się głównie z fotografii zrealizowanych na planie filmu, którym towarzyszy komentarz twórców. Warto dodać, że dokument Ronczewskiego jest obrazem unikatowym, bardzo rzadko pokazywanym publicznie. 

Oskarowe kostiumy Barbary Ptak, reż. Krzysztof Korwin-Piotrowski, 2011, 48 min

Barwny, dynamiczny, pełen cennych wypowiedzi ludzi kina i teatru film o jednej z najciekawszych postaci świata polskiej kultury.

Panel filmoznawców „Piramida kinematografii“? Wokół „Faraona”

21 maja, godz. 13:00, kino Iluzjon

Fot. WFDIF

Uczestnicy debaty filmoznawczej „Piramida kinematografii“? Wokół „Faraona” pochylą się nad niezwykłą formą dzieła Kawalerowicza, postarają się odpowiedzieć na pytanie o wyjątkowość filmu na tle polskiej i światowej kinematografii, a także naświetlą rozmaite konteksty związane z jego powstaniem oraz recepcją. W spotkaniu udział wezmą dr hab. Krzysztof Kornacki (prof. UG), dr hab. Piotr Sitarski (prof. UŁ), dr Jacek Pająk oraz dr Robert Birkholc, który poprowadzi rozmowę. 

Krzysztof Kornacki – dr hab., prof. UG, filmoznawca specjalizujący się w historii kina polskiego. Autor monografii Kino polskie wobec katolicyzmu 1945 – 1970  (2004) oraz Popiół i diament Andrzeja Wajdy (2011). Współredaktor m.in. książek Sacrum w kinie: poszukiwanie i  degradowanie oraz Sacrum w kinie: dekadę później: szkice, eseje, rozprawy.

Piotr Sitarski – dr hab., prof. UŁ, filmoznawca zajmujący się kinem oraz nowymi mediami. Autor książek Rozmowa z cyfrowym cieniem. Model komunikacyjny rzeczywistości wirtualnej (2002) oraz Sens stylu: o twórczości filmowej Ridleya Scotta (2010). Współredaktor m.in. książek Filmowy świat Andrzeja Wajdy i Kamera - światło – montaż.

Jacek Pająk – dr, wykładowca w Warszawskiej Szkole Filmowej i reżyser dźwięku. Autor książki Dźwięk w filmie. Między sztuką a rzemiosłem (2018) oraz rozpraw m.in. w monografiach Antropologia postaci w dziele filmowym (2015) i Faraon. Poetyka filmu (2016) (pod red. S.  Kuśmierczyka). Przeprowadzał wywiady do książki Faraon. Rozmowy o filmie (2017) (red. S. Kuśmierczyk).

Robert Birkholc – dr, komparatysta zajmujący się relacjami literatury i filmu. Autor książki Podwójna perspektywa. O subiektywizacji zapośredniczonej w filmie (2019) oraz rozpraw m.in. w monografiach Antropologia postaci w dziele filmowym (2015) i Faraon. Poetyka filmu (2016) (pod red. S. Kuśmierczyka). Przeprowadzał wywiady do książki Faraon. Rozmowy o filmie (2017) (red. S. Kuśmierczyk).

Wystawa Wokół Faraona

Otwarcie wystawy 21 maja, godz. 15:30 

Fot. WFDIF

Na ekspozycję złożą się nagrania spotkań z osobami, które z różnych względów nie zagoszczą w głównym niedzielnym panelu. Obejrzymy rozmowy filmoznawcy  Andrzeja Bukowieckiego: ze znakomitym operatorem i reżyserem Łukaszem Guttem porozmawiają o  zmianach w sztuce operatorskiej od czasów Faraona i o tym czy film się zestarzał, z Anną Adamek –  siostrą nieżyjącej już charakteryzatorki filmu Faraon Teresy Tomaszewskiej – o jej współpracy przy tym projekcie i o tym jak charakteryzatornia zmienia się w gabinet terapeutyczny. Scenarzysta i reżyser Krzysztof Korwin-Piotrowski, autor filmu Oskarowe kostiumy Barbary Ptak, opowie swoim spotkaniu z tą wspaniałą kostiumografką. Igor Strojewski, zaprzyjaźniony z rodziną Bolesława Prusa przedstawi nam potomkinię pisarza. A egiptolog, profesor Andrzej Niwiński, znakomicie przedstawi analizę kilku scen z książki i filmu poddając je weryfikacji z punktu widzenia realiów tamtych czasów.

Na wystawie pokażemy jedyny zachowany fragment kostiumu z filmu – nakrycie głowy Faraona z ostatnich scen, w tym ze sceny śmierci. Obejrzeć będzie można nagranie makijażu egipskiego, wykonanego techniką z tamtych czasów, któremu towarzyszy opowieść o kolorach i naturalnych barwnikach.

Wystawę otworzy  Grzegorz Dziemidowicz były ambasador RP w Egipcie.

Koncert zespołu BASTARDA

22 maja, godz. 19:30, kino Iluzjon

Fot. materiały promocyjne zespołu

Zespół BASTARDA zagra koncert specjalny pod tytułem Faraon!  Muzyka tria oscylować będzie wokół tematów i motywów z filmu oraz oryginalnej ścieżki dźwiękowej Adama Walacińskiego. Odwołując się zarówno do treści jak i narracji dramatycznej dzieła, a także do wspaniałych kompozycji filmowych – BASTARDA stworzy nową, unikatową opowieść i z pewnością zabierzePaństwa w niezwykłą podróż.

BASTARDA to zespół powołany do życia przez Pawła Szamburskiego (klarnet), Tomasza Pokrzywińskiego (wiolonczela) oraz Michała Górczyńskiego (klarnet kontrabasowy). Grupa wydawniczo i środowiskowo związana z wytwórnią Lado ABC, jest również partnerem międzynarodowego projektu badawczego HERA Sound Memories. The Musical Past in Late - Medieval and Early Modern Europe. Artyści podejmują odważną próbę reinterpretacji muzyki dawnej oraz stworzenia na jej podstawie autorskiego języka dźwiękowego. Kilkusetletnie śpiewy chorałowe, motety, litanie rozbijają niejednokrotnie się na małe odcinki, stale zmieniający się kontrapunkt wczesnej polifonii imploduje w minimalizm. Muzycy improwizując wokół archaicznych melodii, komponując i aranżując na ich podstawie zupełnie nowe utwory - budują pomost łączący odległe w czasie muzyczne światy, docierają do ich uniwersalnego, duchowego wymiaru. Muzyka Bastardy to współczesna, oryginalna i bardzo osobista wypowiedź wsparta na bogatych tradycjach muzycznych

Zespół wystąpi w składzie:

Paweł Szamburski – klarnet

Tomasz Pokrzywiński - wiolonczela,

Michał Górczyński - klarnet kontrabasowy

Faraon – pokaz filmu na Ninatece!

23.05 godz. 20.00 – 25.05 godz. 20.00

W ramach wydarzenia "Faraon. Zaćmienie słońca", organizowanego przez Filmotekę Narodową – Instytut Audiowizualny i Kino Iluzjon zapraszamy na pokaz filmu Jerzego Kawalerowicza Faraon na Ninatece!

Oprócz filmu na Ninatece pojawi się również nagranie ze spotkania z aktorem Jerzym Zelnikiem oraz z filmoznawcą i miłośnikiem Faraona Andrzejem Bukowieckim oraz Katarzyną Gliwą, kierowniczką Muzeum Barbary i Stanisława Ptaków, które odbędzie się 22 maja w Kinie Iluzjon.

informacja prasowa