Caravaggio i inni mistrzowie. Arcydzieła z Fundacji Roberta Longhiego na wystawie w Zamku Królewskim w Warszawie

W Zamku Królewskim w Warszawie trwają intensywne prace nad przygotowaniem wystawy Caravaggio i inni mistrzowie. Arcydzieła z Fundacji Roberta Longhiego, którą będzie można oglądać od 10 listopada 2021 r do 10 lutego 2022 r. Na ekspozycji znajdzie się obraz Caravaggia "Chłopiec gryziony przez jaszczurkę", a także 40 płócien artystów z Włoch i Europy Północnej XVI i XVII w. Wśród prezentowanych obrazów znajdą się dzieła takich twórców jak m.in. Lorenzo Lotto,  Battista del Moro, Domenico Fetti,  Dircka van Baburena, Matthiasa Stomera czy Jusepe de Ribera.

Caravaggio, Chłopiec ugryziony przez jaszczurkę, ok. 1596-1597, Fondazione Roberto Longhi,
fot. Wikipedia

Wszystkie płótna pochodzą z kolekcji zgromadzonej przez Roberta Longhiego (1890-1970), włoskiego historyka sztuki, autora fundamentalnych opracowań na temat twórczości Caravaggia i kuratora wystaw jej poświęconych, jednego z najwybitniejszych znawców tematu. Obecnie kolekcja jest własnością Fundacji Historii Sztuki Roberta Longhiego (Fondazione di Studi di Storia dell’Arte Roberto Longhi) z siedzibą we Florencji.

Caravaggio był nie tylko prekursorem baroku, ale także kimś, kto przestawił zwrotnicę rozwoju sztuki na tory wiodące ku nowoczesności. Po ponad czterech wiekach od owianej tajemnicą śmierci Michelangelo Merisi, lepiej znany pod przydomkiem Caravaggio, nie przestaje fascynować. Każda wizyta jego obrazów poza granicami Włoch to wielkiej rangi wydarzenie kulturalne w kraju gospodarzy. Tym razem  dzieło mistrza zagości w Zamku Królewskim w Warszawie, a towarzyszyć mu będzie ponad czterdzieści płócien innych artystów z Włoch i Europy Północnej. 

Kontrowersyjny innowator

Choć sam nie był święty, skrzydła swojego talentu najpełniej rozwinął na gruncie sztuki sakralnej. Morderca, awanturnik, niepokorna dusza, ale nade wszystko geniusz pędzla, twórca jednych z najwspanialszych dzieł malarskich w dziejach. Swoimi obrazami tyleż zachwycał, co oburzał sobie współczesnych, odważnie wykraczając poza schematy formalne i naruszając obyczajowe tabu.

W drodze na szczyt odbijał się od dna, znał więc życie jak mało kto – zarówno jego blaski, jak i mroki. Być może dlatego tak lubił je zestawiać. Jego znakiem rozpoznawczym stał się charakterystyczny sposób operowania światłem i cieniem, oparty na ostrych kontrastach. Nie idealizował świata. Portretował nędzarzy, ludzi zniszczonych życiem, o pospolitych fizjonomiach. Jako modelki służyły mu prostytutki, które na płótnach wcielały się w role świętych. W swych artystycznych poszukiwaniach zapuszczał się na dziewicze terytoria, pociągając za sobą rzesze naśladowców i dostarczając natchnienia wielu wybitnym twórcom późniejszej daty.

Główne dzieło na wystawie

Dzieło Caravaggia, które będzie okazja podziwiać na wystawie w Zamku Królewskim w Warszawie, to Chłopiec gryziony przez jaszczurkę. Obraz datowany jest na lata 1596-1597, a więc reprezentuje rzymski, jeszcze młodzieńczy okres twórczości artysty. W tym czasie jego geniusz uwidacznia się już wyraźnie, ale styl znajduje się dopiero we wstępnej fazie krystalizacji.

Na płótnie widać młodego mężczyznę o dość androgynicznej aparycji. W momencie sięgania po owoce zostaje on ukąszony przez skrytego między nimi małego gada. Na twarzy chłopca maluje się niezwykła ekspresja bólu i zaskoczenia, a sama scena stwarza wiele możliwości symbolicznego odczytania. Najpowszechniejsze spośród nich odnoszą się do idei utraty niewinności, zderzenia młodzieńczej naiwności z twardą rzeczywistością, bolesnego uświadomienia sobie dwoistości świata, w którym przyjemność nieuchronnie okupiona jest cierpieniem.

Dzieła innych mistrzów

Oprócz obrazu Caravaggia, na wystawę złoży się ponad czterdzieści obrazów autorstwa innych mistrzów włoskich i północnoeuropejskich. Prace takich malarzy jak m.in. Lorenzo Lotto (przedstawienia świętych) czy Battista del Moro (Judyta z głową Holofernesa) pokażą, jak z przedstawianiem głębokiego światłocienia radzili sobie malarze starsi od Caravaggia.

Battista del Moro (1514-1573/75), Judyta z głową Holofernesa, ok. 1550-1555,
Fondazione Roberto Longhi,

Największą grupę spośród eksponowanych dzieł stanowić będą prace tzw. caravaggionistów – artystów, na których styl zasadniczy wpływ miały rozwiązania artystyczne wypracowane przez geniusza z Mediolanu. Podziwiać będzie można powstałe na przestrzeni niemal całego XVII stulecia płótna pochodzących z różnych ośrodków włoskich mistrzów, jak m.in.  Domenico Fetti (Pokutująca Maria Magdalena), Carlo Saraceni (Znalezienie Mojżesza i Judyta z głową Holofernesa), Giovanni Battista Caracciolo (Złożenie do grobu), Mattia Preti (Zuzanna i starcy) czy Filippo di Liagno (Nocny biwak).

Mniej liczny, ale równie interesujący pod względem artystycznym jest zespół malowideł autorstwa odwołujących się do stylu Caravaggia artystów z krajów leżących na północ od Alp – Francji i Holandii. W grupie tej znajdą się obrazy m.in. Valentina de Boulogne (Zaparcie się św. Piotra), Dircka van Baburena (Pojmanie Chrystusa), Matthiasa Stomera (dwie sceny z historią Tobiasza) i Gerrita van Honhorsta (Czytający mnich).

Spuścizna Roberta Longhiego

Prezentowane dzieła pochodzą z kolekcji zgromadzonej przez Roberta Longhiego (1890-1970), włoskiego historyka sztuki, autora fundamentalnych opracowań na temat twórczości Caravaggia i kuratora wystaw jej poświęconych, jednego z najwybitniejszych znawców tematu. Obecnie kolekcja jest własnością Fundacji Historii Sztuki Roberta Longhiego (Fondazione di Studi di Storia dell’Arte Roberto Longhi) z siedzibą we Florencji.

Wystawie towarzyszył będzie naukowy katalog zawierający eseje i noty opracowane przez badaczy związanych z Fundacją Historii Sztuki Roberta Longhiego.

Wystawa potrwa od 10 listopada 2021 r.. do 10 lutego 2022 r.

dr Artur Badach i Zuzanna Potocka-Szawedro – kuratorzy wystawy

Żaneta Govenlock – autorka scenografii

Paweł Martosz – kierownik Działu Organizacji Wystaw

informacja prasowa