Sub una campana, czyli jubileusz 500-lecia dzwonu Zygmunt

12 600 kg wagi, 450 cm całkowitej wysokości z jarzmem i sercem, ton uderzeniowy G (sol), słyszalność do 30 km, siła dwunastu dzwonników potrzebna do wydania dźwięku, a do tego 500 lat historii – taki jest dzwon Zygmunt, który w tym roku obchodzi wyjątkowy jubileusz 500-lecia. Miasto Kraków wspólnie z Zamkiem Królewskim na Wawelu, Katedrą Wawelską oraz Domem Norymberskim w Krakowie z tej okazji zaprasza do wspólnego świętowania odbywającego się pod hasłem Sub una campana / Pod jednym dzwonem. 

Dzwon Zygmunt na krótko przed rozruchem, 2 listopada 2012/ fot. Wikipedia

Zwiedzanie wieży Zygmuntowskiej, pokaz specjalny obrazu Jana Matejki, koncerty, dźwiękowo-wizualna rekonstrukcja zawieszenia dzwonu, instalacja akustyczna i spektakl multimedialny, sesja naukowa, wielkie widowisko plenerowe – Korowód Zygmuntowski, a do tego wyjątkowy dźwięk Zygmunta – to główne punkty jubileuszowych obchodów. Dzwon Zygmunt świętuje w tym roku wyjątkowe „urodziny”. Po raz pierwszy zabrzmiał 13 lipca 1521 roku. Towarzyszy miastu i krakowianom już od 500 lat. 

– To dziś jedyny tak potężny dzwon w Europie poruszany siłą ludzkich mięśni. Podczas gdy inne dzwony sterowane są przy pomocy nowoczesnych mechanizmów, Zygmunt, wprawiany w ruch przez dzwonników, kołysze się i bije tak samo jak przed pół tysiącem lat. I tak jak przed wiekami jego głos rozbrzmiewa w najważniejszych dla nas chwilach. Dzwony spełniały kiedyś wiele ważnych funkcji, regulując rytm życia mieszczan i gwarantując sprawne, uporządkowane działanie miejskiego organizmu. Dziś – jak nasz 500-letni jubilat – łączą nas z przeszłością i uczą historii. Niech taką radosną lekcją będzie jubileusz i związane z nim wydarzenia w przestrzeni miasta, na które serdecznie zapraszam – mówi prezydent Krakowa Jacek Majchrowski.

Ten ważący blisko 13 ton dzwon, odlany w Krakowie w 1520 roku przez ludwisarza z Norymbergi – Hansa Behama, 9 lipca 1521 roku został zawieszony w specjalnie do tego celu nadbudowanej starej wieży obronnej Zamku Królewskiego na Wawelu, zwanej Zygmuntowską. Fundatorem dzwonu był król Zygmunt I Stary. 

– Początkowo dzwon, dedykowany wielu świętym – patronom króla fundatora, określano mianem magna campana regia / wielki dzwon królewski. Później zaczęto go nazywać Zygmuntem, od imienia głównego świętego patrona króla, albo też dzwonem Zygmunta, mając na myśli fundatora, czyli króla Zygmunta I Starego. Dziś trudno wyobrazić sobie ważne wydarzenia w naszym mieście czy kraju bez jego dźwięku rozlegającego się z wieży Katedry Wawelskiej. Dzwon Zygmunt stał się jednym z narodowych symboli – podkreśla ks. prałat Zdzisław Sochacki, proboszcz Parafii Archikatedralnej. 

Jubileuszowe obchody zainauguruje msza święta w Katedrze Wawelskiej, której będzie przewodniczył ks. arcybiskup Marek Jędraszewski (29 czerwca, godz. 17.30). Tego samego dnia od 9.00 rano (do 16.45) odbywa się dzień otwartego zwiedzania wieży Zygmuntowskiej. Kolejna okazja do bezpłatnego wejścia na wieżę będzie 9 lipca (także w godz. 9 – 16.45). 

Natomiast w niedzielę, 4 lipca o godz. 19.00 w Katedrze Wawelskiej będzie można wysłuchać Mszy koronacyjnej C-dur KV317 Wolfganga Amadeusza Mozarta w wykonaniu Chóru Mieszanego Katedry Wawelskiej  i Orkiestry Kameralnej pod batutą Andrzeja Korzeniowskiego.

Zawieszenie dzwonu – 500 lat później

Jan Matejko, „Zawieszenie dzwonu Zygmunta na wieży katedry w roku 1521 w Krakowie”. Fot. PAP/Reprodukcja/J. Morek, J. Rosikoń

Z okazji jubileuszu Zamek Królewski na Wawelu przygotował specjalny pokaz arcydzieła Jana Matejki, na którym Mistrz oddał doniosłą atmosferę historycznego wydarzenia z 1521 roku. Obraz zatytułowany Zawieszenie dzwonu Zygmunta na wieży katedry w Krakowie w 1521 roku, datowany na 1874 rok, na co dzień znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Z okazji jubileuszu dzieło zostało wypożyczone i przywiezione do Krakowa. 

– Z myślą o wszystkich zwiedzających, postanowiliśmy otworzyć i udostępnić bezpłatnie kameralną wystawę, która choć niewielka, w wielkim stylu – za sprawą pociągnięcia pędzla mistrza – przywołuje pamięć o tak ważnych dla dziedzictwa kulturowego wydarzeniach. To swego rodzaju zaproszenie, które wysyłamy nie tylko do krakowian. Mamy nadzieję, że obraz będący – tak można powiedzieć – lustrzanym odbiciem historii Polski i Krakowa z reprezentującymi go bohaterami, przyciągnie na wzgórze tłumy zwiedzających. Spotkajmy się w tym szczególnym czasie przed wybitnym dziełem, który mówi o nas więcej niż niejeden podręcznik do historii – zaprasza prof. Andrzej Betlej, dyrektor Zamku Królewskiego na Wawelu.

Na obrazie Jan Matejko umieścił scenę z 9 lipca 1521 r. – wyciąganie dzwonu na wieżę, które nadzoruje norymberski ludwisarz Hans Beham, wykonawca królewskiego zamówienia. Artysta przedstawił rodzinę królewską, a także uwiecznił w historycznej kompozycji swoją rodzinę i ówczesnych krakowian. Obraz można będzie oglądać na Zamku Królewskim na Wawelu od 9 lipca do 31 sierpnia (na parterze, w sali wielkorządcy, od wtorku do niedzieli w godz. 9.30 – 19.00; 9 lipca będzie wyjątkowa możliwość zobaczenia obrazu aż do godz. 21.00). Dodatkowe informacje na stronie Zamku Królewskiego na Wawelu. 

Jak „brzmi” obraz Matejki? Rekonstrukcja.

Dzieło Matejki stało się punktem wyjścia do instalacji audiowizualnej przygotowanej przez prof. Marka Chołoniewskiego oraz studentów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki i Akademii Muzycznej im. K. Pendereckiego w Krakowie. Główna idea projektu opiera się na dźwiękowej rekonstrukcji renesansowego Krakowa z początku XVI wieku, ze szczególnym odniesieniem do płótna krakowskiego mistrza oraz akustycznej atmosfery towarzyszącej zawieszeniu dzwonu. 

Gwar rozmów pomiędzy dostojnikami zaproszonymi na uroczystość, komentarze Stańczyka, uwagi nadwornego architekta, okrzyki i komunikaty Behama dowodzącego całą „operacją”, słowa modlitwy biskupa, odgłosy wysiłku pracujących robotników, czy wreszcie wrzawa gapiów kreują niecodzienny dźwiękowy spektakl. Kompozycja zabrzmi 9 lipca, o godz. 21.00 pod wieżą Zygmuntowską. Towarzyszyć jej będzie projekcja laserowa Artura Lisa, dla której tłem staną się fasada wieży, wawelskie mury oraz sylwetka katedry i zamku.

Bells of Distance

Instalacje akustyczne, które wykorzystują dźwięk dzwonu jako perkusyjnego instrumentu muzycznego oraz łączą go ze współczesnym krajobrazem dźwiękowym wzgórza wawelskiego to projekt artystów związanych z Pracownią Działań Akustycznych w Akademii Sztuk Pięknych w Norymberdze. Rozstawione w różnych miejscach mikrofony będą zbierać dźwięki, jakie usłyszeć można w tym miejscu: wielojęzyczne głosy, rozmowy, bicie dzwonów katedry, przejeżdżające nieopodal samochody i inne ślady wawelskiej codzienności.  Uzyskany materiał dźwiękowy będzie miksowany i przekształcany przez artystów, a powstałe w ten sposób utwory będą udostępniane publiczności za pomocą strony internetowej www.500-Sigismundus.com.

Jak zobaczyć dźwięk Zygmunta?

Dźwięk i światło to fale – mechaniczne i elektromagnetyczne. Czy można zbudować pomiędzy nimi pomost, przetworzyć falę akustyczną na obraz i w ten sposób zobaczyć dźwięk? W fizyce zjawisko to nazywa się sonoluminescencją i jest przedmiotem intensywnych badań naukowych. 13 lipca 1521 roku Kraków po raz pierwszy usłyszał bicie dzwonu Zygmunta, a 500 lat później snop laserowego światła, wyzwalany dźwiękiem dzwonu, stworzy w przestrzeni miasta swego rodzaju latarnię morską. Spektakl laserowy Zygmunt latarnią przestrzeni miasta odbędzie się 13 lipca o godz. 21.00. Poprzedzi go zorganizowany u podnóża wieży Zygmuntowskiej koncert laureatów konkursu na etiudę na jedno uderzenie w dzwon (godz. 20.00). Konkurs, koordynowany przez Polskie Stowarzyszenie Muzyki Elektroakustycznej, został zorganizowany według pomysłu prof. Marka Chołoniewskiego. A tuż po pokazie laserowym, o godz. 21.05, rozpocznie się spektakl multimedialny 500x1 złożony z pięciuset jednominutowych kompozycji audiowizualnych – wideoklipów zrealizowany zgodnie z koncepcją prof. Grzegorza Bilińskiego przez studentów ASP w Krakowie. 

– Trzeba także podkreślić międzynarodowy kontekst jubileuszu. W obchody 500-lecia dzwonu Zygmunt zaangażowana jest Norymberga, rodzinne miasto wykonawcy dzwonu – ludwisarza Hansa (Johannesa) Behama i działający tam Dom Krakowski. 17 lipca zostaną tam częściowo przeniesione multimedialne wydarzenia, na które Dom Norymberski zaprasza wcześniej w Krakowie – mówi Renata Kopyto, kierowniczka Domu Norymberskiego w Krakowie. 

Szczegółowy program krakowskich i norymberskich obchodów – wydarzeń przygotowanych przez Dom Norymberski w Krakowie wraz z partnerami, można znaleźć na wspomnianej już stronie  www.500-Sigismundus.com.

Kulminacja: 13 lipca - Korowód Zygmuntowski

Kulminacyjnym punktem obchodów będzie Korowód Zygmuntowski. 13 lipca o godz. 17.00 wyruszy barwna parada, która przejdzie szlakiem: od Barbakanu, ulicą Floriańską pod Wawel. Aktorzy w kostiumach z epoki, tancerze i muzycy zaproszą krakowian i gości do wspólnego świętowania. 

Korowód zatrzyma się na kilku artystycznych przystankach – mansjonach. Będzie to okazja do zobaczenia pokazu żonglerki (pod Barbakanem), a także scenki pantomimicznej (ul. Floriańska). Z kolei na scenie pod Ratuszem zobaczymy interludium sceniczne z tekstem Bronisława Maja i spektakl Baletu Cracovia Danza Kiedy tańczą dzwony. Widowisko przybliża fascynujący świat renesansowych tańców i zabaw, które odbywały się w tamtych czasach na dworze wawelskim. Renesansowe tańce staną się barwnym tłem dla opowieści o najsłynniejszym krakowskim dzwonie. Dzięki tancerzom zajrzymy na dwór Zygmunta I Starego i poznamy ludwisarza Hansa Behama. W widowisku nie zabraknie także królowej Bony. Jej dwórki zaprezentują baletto z tańczącymi dzwonami, a tancerze-dzwonnicy z dzwoneczkami przy kostkach zaprezentują się w żywiołowej, teatralnej moresce. Całość zakończy wspólny finał – słynny kanon Panie Janie.

Barwny, roztańczony Korowód Zygmuntowski, do którego scenariusz przygotowali Romana Agnel, dyrektor Baletu Cracovia Danza i Jerzy Zoń, dyrektor Teatru KTO, zatrzyma się jeszcze na placu św. Magdaleny, gdzie odbędzie się pokaz walki do ilustracji muzycznej.

Obok artystów przybliżających historię dzwonu i klimat XVI-wiecznego Krakowa, a także krakowian i gości dołączających do korowodu, najważniejszym „uczestnikiem” parady będzie wyjątkowa replika dzwonu Zygmunt, która przez całe wakacje będzie eksponowana w różnych punktach miasta. Nawet jeśli nie każdemu uda się wybrać na wieżę Zygmuntowską, by odwiedzić jubilata, to w ten sposób każdy będzie miał okazję włączyć się w świętowanie.

 „Komu bije dzwon” – koncert na zakończenie jubileuszu

Jubileuszowe obchody zwieńczy koncert, który odbędzie się 18 lipca o godz. 19.30 w kościele pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej przy ul. Augustiańskiej 7. Koncert Komu bije dzwon. Dialog muzyczny Kraków – Mediolan to nawiązanie do  panowania Królowej Bony, pochodzącej z mediolańskiego rodu Sforzów, odczytane jako symbol kulturalnych związków pomiędzy Polską a Włochami – w szczególności Krakowem a Mediolanem. Koncert prezentujący muzykę Mistrzów polskiego Renesansu i Baroku, związanych z dworem Jagiellonów, zostanie zrealizowany we współpracy artystów z Krakowa – Cracow Singers i Mediolanu – La Risonanza, pod kierunkiem artystycznym Fabio Bonizzoniego.

Zachęcamy do śledzenia strony internetowej i mediów społecznościowych organizatorów wydarzenia, gdzie będą publikowane dodatkowe informacje dotyczące poszczególnych jubileuszowych projektów. Udział we wszystkich wydarzeniach jest bezpłatny.

Organizatorzy: Miasto Kraków, Zamek Królewski na Wawelu, Katedra Wawelska, Dom Norymberski w Krakowie, Małopolska Organizacja Turystyczna 

informacja prasowa